در عرفان عطار نیشابوری، وقتی سخن از "دل آگاه حسینی" به میان می‌آید، علاوه بر بصیرت و معرفت عمیق، به بُعد حیاتی دیگری نیز اشاره می‌شود: این دل، منبع عشق حقیقی است. در نگاه عطار، معرفت و عشق، دو روی یک سکه‌اند و دلی که به حقایق هستی آگاه می‌شود، ناگزیر لبریز از عشق به سرچشمه‌ی آن حقایق، یعنی خداوند می‌گردد.
پیوند "دل آگاه" و "عشق حقیقی"
شناخت، سرچشمه‌ی عشق: در عرفان، عشق حقیقی، عشقی کورکورانه نیست، بلکه از دل معرفت و شناخت عمیق نسبت به خداوند برمی‌خیزد. دلی که "آگاه" می‌شود و جمال، کمال، قدرت و لطف بی‌نهایت حق را درک می‌کند، ناگزیر عاشق و شیدای او می‌گردد. "دل آگاه حسینی" با شهود حقایق الهی، به چنین عشقی دست یافته بود.
خلوص و بی‌رغبتی به غیر: عشق حقیقی، عشقی است که تنها متوجه یک معشوق (خداوند) است و دل را از هرگونه وابستگی به غیر آزاد می‌سازد. دلی که آگاه به حقیقت واحد است، می‌داند که جز او، هیچ چیز ارزش عشق ورزیدن ندارد. این خلوص در عشق، همان چیزی است که امام حسین (ع) را قادر ساخت تا از تمام تعلقات دنیوی خود در راه معشوق بگذرد.
قدرت بی‌نهایت در فداکاری: عشق حقیقی، نیروی محرکه‌ی بزرگترین فداکاری‌هاست. دلی که منبع چنین عشقی است، حاضر است تمام هستی خود را در راه معشوق ایثار کند. امام حسین (ع) به دلیل همین عشق عمیق و حقیقی، توانست به مقام "شهید عشق" نائل آید و ایثار تمام‌عیار را به نمایش بگذارد. این عشق است که تحمل مصائب را شیرین می‌کند و شهادت را به اوج وصال تبدیل می‌سازد.
شوق وصال و لقاءالله: عشق حقیقی، همواره با شوق به لقاءالله (دیدار خداوند) همراه است. "دل آگاه حسینی" که منبع این عشق بود، مشتاقانه به سوی شهادت رفت، زیرا می‌دانست شهادت، نزدیک‌ترین راه به وصال جاودانه با معشوق است. این شوق، فراتر از ترس از مرگ است و حیات حقیقی را در فانی شدن در معشوق می‌بیند.
"دل آگاه حسینی" در میدان عمل
در واقعه کربلا، "دل آگاه حسینی" نه تنها در کلام و اندیشه، بلکه در عمل نیز منبع عشق حقیقی بود:
پذیرش بلا با رضایت: امام حسین (ع) با دل آگاه خود، بلاها و مصائب را نه تنها تحمل کرد، بلکه با رضایت قلبی و عشقی عمیق پذیرا شد. این صبر، همان "صبر عاشقانه" است که از عمق دل آگاه و عاشق برمی‌خیزد.
رهبری عاشقانه: امام با "دل آگاه" و عشق حقیقی خود، یارانش را نیز به سوی این عشق و ایثار هدایت کرد، تا جایی که آنها نیز با "جوش اصحاب حسینی" و شوق به شهادت به میدان رفتند.
به طور خلاصه، در نگاه عطار، "دل آگاه حسینی" نه‌تنها به معنای بصیرت و معرفت عمیق امام است، بلکه همزمان منبع جوشان عشق حقیقی به خداوند است. این عشق، محرک اصلی قیام، پایه فداکاری‌ها و دلیل اصلی شهادت ایشان بود و همین پیوند ناگسستنی میان آگاهی و عشق است که واقعه عاشورا را به یک حماسه جاودانه عرفانی تبدیل کرده است.