در شاهنامه فردوسی، ایران نه تنها یک سرزمین جغرافیایی، بلکه نمادی از دادگری، فرهنگ، و هویت است. بنابراین، هرگونه "غارت" در ایران، فراتر از چپاول صرف، به منزله تجاوز به ارزش‌ها و کیان این سرزمین تلقی می‌شود. فردوسی با دقت، انواع غارت و عوامل آن را در ارتباط با ایران به تصویر می‌کشد.
ابعاد غارت ایران در شاهنامه:
غارت در سرزمین ایران (توسط مهاجمان خارجی یا دشمنان داخلی): ابیت متعددی به این نوع غارت اشاره دارند:
"همی غارت از شهر ایران کنند / ز شاهی وز روی فرزانگی": این بیت نشان می‌دهد که غارت صرفاً محدود به اموال نیست، بلکه هدف آن ویرانی "بوم" (سرزمین) و از بین بردن "فرزانگی" (حکمت و فرهنگ ایرانی) است. مهاجمان قصد دارند اساس هویت ایرانی را از بین ببرند.
"از آن پس برآورد ز ایران خروش / ز بس کشتن و غارت و جنگ و جوش": اینجا غارت با "کشتن" و "جنگ و جوش" همراه است و نتیجه آن "خروش" (ناله و فریاد) مردم ایران است. این نشان‌دهنده رنج و مصیبت عظیمی است که بر مردم تحمیل می‌شود. غارت، آرامش و صلح را از ایران می‌ستاند.
"همان غارت و کشتن و بدگوی / که در شهر ایران بگسترد کین": این بیت، غارت را با "بدگویی" (نماد تهمت و بدنامی) و گسترش "کین" (کینه و دشمنی) در ایران مرتبط می‌سازد. غارت نه تنها مادی است، بلکه به تخریب روابط اجتماعی و ایجاد فضایی از خصومت می‌انجامد.
غارت از ایران (به معنای چپاول اموال و بردن آن از ایران):
"از ایران و توران ببینی درفش / بسی غارت و بردن خواسته / پراگندن گنج آراسته": در اینجا، تأکید بر "بردن خواسته" و "پراگندن گنج آراسته" است. یعنی ثروت و گنجینه‌های ایران به تاراج رفته و پراکنده می‌شوند. این نوع غارت، به معنای تضعیف اقتصادی و از دست دادن منابع ملی است.
غارت ایرانیان (به معنای غارتگری خود ایرانیان در سرزمین‌های دیگر): این مورد نادرتر است، اما در برخی قسمت‌ها به آن اشاره می‌شود:
"چو یک هفته بگذشت ایرانیان / ز غارت گشادند یکسر میان / خبر شد سوی شاه مازندران / بگویش که آمد به مازندران / بغارت از ایران سپاهی گران": این ابیات، به غارتگری سپاهیان ایرانی در مازندران اشاره دارند. این موضوع نکته مهمی است که نشان می‌دهد فردوسی غارت را صرفاً یک عمل خارجی نمی‌داند؛ بلکه هرگاه سپاهیان (حتی ایرانی) دست به غارت بزنند، این عمل محکوم و مایه بی‌نظمی است. این نوع غارت نیز به معنای تجاوز و تخریب است، حتی اگر توسط قوای خودی انجام شود.
پیامدهای غارت ایران در شاهنامه:
ویرانی و تباهی: غارت، همیشه به ویرانی سرزمین، شهرها و روستاها منجر می‌شود.
رنج و درد مردم: "خروش" و "کشتن" مردم ایران، نتیجه مستقیم غارت و جنگ‌های ناشی از آن است.
ضعف حکومت و بی‌ثباتی: غارت نشان‌دهنده ناتوانی یا ضعف حاکم در حفاظت از قلمرو و مردمانش است.
خروج از دادگری: در شاهنامه، غارت عملی کاملاً مخالف با اصول دادگری است که بنیان حکومت‌های نیکو را تشکیل می‌دهد.
جمع‌بندی:
در شاهنامه فردوسی، "غارت ایران" یک فاجعه چندوجهی است که هم ابعاد مادی (چپاول ثروت و منابع) و هم ابعاد معنوی (تخریب فرهنگ و هویت) دارد. این غارت می‌تواند از سوی مهاجمان خارجی (افراسیاب، دشمنان کسری) یا حتی در مواردی نادر توسط خود ایرانیان (در مازندران) صورت گیرد. در هر صورت، غارت همواره محکوم است و نتیجه آن ویرانی، رنج مردم، و زوال نظم و دادگری در سرزمین ایران است. فردوسی با به تصویر کشیدن این واقعیت‌های تلخ، بر اهمیت پادشاهی دادگر تأکید می‌کند که وظیفه اصلی‌اش حفاظت از ایران در برابر هرگونه غارت و برقراری امنیت و آبادانی است.