بررسی تغییر واژه‌های همراه در هزار سال اخیر در ادبیات فارسی، نشان‌دهنده تحولات ذهنی و عرفانی است. کعبه، به عنوان یک نماد محوری، همیشه با واژگان و مفاهیم مرتبط همراه بوده است که این تغییرات را می‌توان به چند دوره اصلی تقسیم کرد:
دوره کلاسیک (قرن ۵ تا ۸ هجری)
در این دوره، اوج شعر عرفانی فارسی است، کع بیشتر با واژگان و مفاهیمی همراه بود که بر جنبه‌های باطنی و معنوی که وجود دارد . واژه‌هایی که همراه با کار می‌رفتند، بیانگر یک سفر درونی و سلوک عارفانه بودند.
کعبه دل : شاید رایج‌ترین و مهم‌ترین ترکیب در این دوره. شاعرانی چون سنایی، عطار و مولانا، کعبه را نه سنگی در مکه، بلکه نمادی از قلب انسان می‌دانستند که قبله واقعی است.
قبله جان : این ترکیب نیز به معنای روی آوردن به جان و روح درونی بود.
بادیه طلب : در مقابل کعبه، بادی (بیابان) نمادی از سختی‌های راه و مسیر سلوک بود.
کعبه وصال : اشاره به وصال با معشوق ازلی.
کعبه معنی : در مقابل کعبه صورت، که نمادی از کمال و حقایق عرفانی بود.
دوره تیموری و صفویه (قرن ۹ تا ۱۲ هجری)
در این دوره، با ظهور سبک هندی، نگاه به کعبه کمی تغییر کرد و با مفاهیم اجتماعی و انتقادی نیز همراه شد. واژه‌های قدیمی به ترکیب با کعبه اضافه شدند که نشان‌دهنده نگاه نقادانه به ریاکاری و ظاهرپرستی بودند.
کعبه سنگ : این ترکیبی برای کسانی که تنها به کار می‌برند، می‌دهند و از معنای واقعی آن غافل بودند.
کعبه بتخانه : این پارادوکس، که پیش از این در آثار مولانا دیده می‌شد، در این دوره پرکاربردتر شد و نشان‌دهنده نگاهی بود که بت‌های درونی را خطرناک‌تر از بت‌های بیرونی می‌دانستند.
کعبه ملامت‌ها : اشاره به این موضوع که گاهی سالک به جای طواف کعبه، طواف سرزنش‌ها و ملامت‌ها را می‌کند.
دوره قاجار و معاصر (قرن ۱۳ تا ۱۵ هجری)
در این دوره، با تحولات سیاسی و اجتماعی، نگاه به کعبه وارد هویتی و اجتماعی شد. آنهایی که همراه بکار می‌رفتند، بیانگر اندیشه‌های ملی‌گرایانه و وحدت‌بخش بودند.
کعبه آمال و آرزو : کعبه به نمادی از هدف و هدف نهایی تبدیل شد.
کعبه وحدت : به ویژه در آثار متفکرانی چون اقبال لاهوری، کعبه به نمادی از همبستگی و یکپارچگی جهان اسلام تبدیل شد.
کعبه پایداری : اشاره به ثبات و استواری کعبه به عنوان نمادی از هویت و مقاومت.
کعبه امید : در شعر معاصر، کعبه گاهی به عنوان نمادی از امید و پناهگاه در برابر نامیدی‌ها و بحران‌های مدرن به کار می‌رود.
به طور خلاصه، می‌توانم بگویم که در طول این هزار سال، واژگان همراه با «کعبه دل» و «وصال» به «کعبه سنگ» و «ملامت» و در نهایت به «کعبه وحدت» و «پایداری» تغییر یافته است. این تغییر، انعکاسی از تحولات فکری از عرفان فردی به نقد اجتماعی و سپس به اندیشه‌های هویت‌بخش و جهانی است.