برداشت

کعبه بگردد

در دیوان شمس، غزل شماره ۲۰۲، مولوی به مفهومی عمیق و عرفانی دربارهٔ چرخش کعبه اشاره می‌کند:

«هر سو که تو بگردی از قبله بعد از آن / کعبه بگردد آن سو بهر دل تو را»

معنای «کعبه بگردد» در دیدگاه مولوی

این بیت یکی از شاه‌بیت‌های عرفانی مولوی است که نشان‌دهندهٔ برتری عشق و باطن بر ظاهر و مناسک است. در این دیدگاه:

• قبلهٔ حقیقی، انسان کامل است: مولوی بیان می‌کند که قبله و مرکز عالم، در واقع انسان کامل (مانند شمس تبریزی) است. هر جا که این انسان کامل روی کند، قبله آنجاست.

• باطن، برتر از ظاهر است: اگرچه مردم در نماز به سوی کعبهٔ ظاهری می‌ایستند، اما اگر دل یک عارف و سالک، به سوی حقیقت و خداوند روی کند، آن حقیقت چنان قدرتی دارد که حتی کعبهٔ مادی نیز به فرمان او و برای دل او می‌چرخد.

• عبادت، قلبی است نه صرفاً جسمی: این بیت تأکید می‌کند که ارزش عبادت به سوی و جهت فیزیکی آن نیست، بلکه به قصد و نیت پاک و حضور قلب در آن است. اگر دل عاشق به سوی معشوق باشد، جهت ظاهری بی‌اهمیت می‌شود.

به عبارت دیگر، مولوی با این تعبیر، قاعدهٔ فیزیکی عبادت را به یک قاعدهٔ روحانی تبدیل می‌کند و می‌گوید که وقتی دل انسان به مقام والای عشق می‌رسد، حتی مقدس‌ترین مکان‌های ظاهری نیز تابع جهت‌گیری او می‌شوند.