برداشت

کعبه مرا رهزن اوقات بود

خانه اصلیم خرابات بود

این دو بیت زیبا از نظامی گنجوی، از منظومهٔ مخزن الاسرار، نگاهی عمیقاً عرفانی و انتقادی به ظاهرپرستی دارند. در اینجا، شاعر از زبان یک عارف، به بیان حقیقت و باطن زندگی خود می‌پردازد.

تحلیل بیت

این ابیات در حال بیان یک حقیقت متناقض هستند:

• «کعبه مرا رهزن اوقات بود»:

  • کعبه: نمادی از عبادت ظاهری، مناسک و شریعت است.

  • رهزن اوقات: به معنای «وقت‌تلف‌کن» و مانع اصلی است.

  • در نگاه عارف، کعبه‌ای که تنها یک مکان فیزیکی برای انجام آداب ظاهری باشد، می‌تواند او را از حقیقت دور کند. این عبادت ظاهری، ممکن است وقت و انرژی او را به جای رسیدن به باطن، به خود مشغول کند.

• «خانه اصلیم خرابات بود»:

  • خانه اصلی: نمادی از محل آرامش، حقیقت و ذات وجودی است.

  • خرابات: نمادی از رهایی، بی‌قیدی و مستی عاشقانه است. در نگاه عرفانی، خرابات جایی است که انسان از قید و بندهای ظاهری رها شده و به عشق حقیقی می‌رسد.

  • عارف در اینجا می‌گوید که خانه و آرامش واقعی او، در خرابات (عشق) است، نه در کعبه (ظاهر).

نتیجه‌گیری

نظامی با این ابیات، تضاد میان ظاهر و باطن را به تصویر می‌کشد. او می‌گوید که اگرچه کعبه در ظاهر مقدس است، اما برای عارف، حقیقت در عشق و رها شدن از قیدها نهفته است. این نگاه به این معنی است که راه رسیدن به خدا، از طریق عشق می‌گذرد و نه از طریق آداب و رسوم خشک مذهبی.