این بیت طنزآمیز و کنایه‌آمیز از نظامی گنجوی ، در منظومهٔ لیلی و مجنون ، نگاهی نقادانه به کسانی دارد که از سفر حج، مقاصد دنیوی دارند. این بیت، به طور مستقیم به داستان فردی اشاره دارد که در حین سفر حج، الاغش را گم می کند.
تحلیل بیت
این بیت با یک داستان کوتاه، پیامی را منتقل می‌کند:
«کردی خرکی به کعبه گم کرد» :
خر در اینجا نمادی از تعلقات دنیوی و مفید مادی است.
فردی که برای حج به کعبه رفته، به جای اینکه به دنبال حقیقت و خدا باشد، تمام فکر و ذکرش به دنبال دنیوی خود (خر) است. این نشان می‌دهد که نیت او از سفر، خالص نبوده است.
«در کعبه دوید واشتلم کرد» :
کعبه نمادی از آرامش، قداست و محل زندگی است.
اما این فرد در مکان مقدس کعبه، به جای آرامش و دعا، با سروصدا و هیاهو به دنبال مال دنیوی خود می‌گردد. این رفتار، با قداست مکان در تضاد است.
زن
با این بیت، رابطه معکوس میان نیت و عمل را به تصویر می‌کشد. او می‌گوید که اگر نیت انسان از یک عمل عبادی مانند حج، مادی و دنیوی باشد، آن عمل نه تنها ارزشی ندارد، بلکه باعث می‌شود که فرد در مکان مقدس نیز به دنبال تعلقات دنیوی خود باشد و از حقیقت دور باقی بماند.
این بیت، نقدی بر ظاهرپرستی و عدم خلوص نیت است و پیام می‌دهد که حقیقت در درون انسان است، نه در مکان‌های ظاهری.