در شعر سعدی، ارتباط میان کعبه و مال و دستگاه خداوند یک نگاه انتقادی و در عین حال عمیق به ماهیت بخشندگی و کرامت الهی است.
تحلیل و تفسیر
کعبه: نمادی از آستانهٔ مقدس الهی و جایگاه بندگی است. در اینجا کعبه، مکان عبادت و محل تضرع بندگان است.
مال و دستگاه خداوند: نمادی از قدرت، ثروت و بخشش بی‌اندازهٔ خداوند است.
سعدی در این قطعه، به این نکته اشاره می‌کند که ثروت و قدرت خداوند، تنها برای خود او نیست، بلکه برای بخشش و کرامت به بندگان است.
تا همچو کعبه روی بمالند بر درش از مال و دستگاه خداوند قدر و جاه چون راحتی به کس نرسد خاک بر ...
در اینجا، سعدی می‌گوید که اگر خداوندِ صاحب قدرت و جاه، از مال و دستگاه خود برای رساندن راحتی به بندگان استفاده نکند، آن ثروت و قدرت ارزشی ندارد و باید بر آن خاک ریخت.
این نگاه، در راستای آموزه‌های اخلاقی سعدی است که کرم و بخشش را مهم‌تر از قدرت و ثروت می‌داند. او با این تمثیل، به حاکمان و قدرتمندان نیز پیامی می‌فرستد که ثروت آنها باید در خدمت مردم باشد، وگرنه بی‌ارزش است.
به طور خلاصه، سعدی با مقایسهٔ کعبه (محل بندگی) با مال و دستگاه خداوند (قدرت)، به این نتیجه می‌رسد که ماهیت قدرت الهی در بخشش و خدمت به بندگان است، نه در تظاهر به قدرت.