کعبه در اشعار ناصرخسرو: نمادِ ظاهر و باطن
در اشعار ناصرخسرو، واژه کعبه فراتر از معنای ظاهری‌اش، یعنی خانه خدا در مکه، به یک نماد فلسفی و عرفانی تبدیل می‌شود. او به عنوان یک متفکر اسماعیلی، کعبه را نه تنها به عنوان یک مکان مقدس برای پرستش، بلکه به عنوان نمادی برای حقایق باطنی و معنوی می‌بیند.
کعبه: نمادِ ظاهرِ دین
در بسیاری از قصاید ناصرخسرو، کعبه نمادی برای اعمال و مناسک ظاهری دین است. او حج و طواف کعبه را عملی نیک می‌داند، اما تأکید می‌کند که این اعمال ظاهری، تنها در صورتی ارزشمند هستند که با معرفت و درک باطنی همراه باشند. او در قصیده‌ای می‌گوید:
گرد او گر طواف خواهی کرد
جان بشوی از پلیدی ...
در این بیت، طواف ظاهری کعبه با پاک‌سازی باطنی و معرفت نفس پیوند می‌خورد. ناصرخسرو به حاجیان هشدار می‌دهد که صرفاً با رفتن به مکه، به رستگاری نخواهند رسید، بلکه باید دل خود را از پلیدی‌ها پاک کنند.
کعبه: نمادِ باطن و حقیقت
ناصرخسرو کعبه را به حقیقت و سرچشمه اصلی علم و حکمت تشبیه می‌کند. او در اشعارش، کعبه را با مفاهیمی چون "حکمت ایزدی"، "دل" و "انسان کامل" مقایسه می‌کند. او در قصیده‌ای دیگر می‌گوید:
کعبهٔ شرف و علم خفیات کتاب است
ویشان به مثل کعبهٔ رکن‌اند و صفااند
در این بیت، کعبه به "علم خفیات کتاب" (معارف باطنی قرآن) تشبیه شده است. این مقایسه نشان می‌دهد که ناصرخسرو حقیقت دین را در ورای ظواهر می‌بیند و تأکید می‌کند که رسیدن به معرفت حقیقی، همانند طواف باطنی کعبه است.
کعبه و دل انسان
در نگاه ناصرخسرو، دل انسان جایگاه معرفت و حقیقت است و به همین دلیل، او دل را به کعبه تشبیه می‌کند. او در قصیده‌ای دیگر می‌گوید:
چون دل ز تن مردم و خورشید ز اختر
در این بیت، دل انسان همانند کعبه از میان دیگر بناها، برگزیده و برجسته است. این تشبیه نشان می‌دهد که ناصرخسرو برای دل انسان، جایگاهی والا قائل است و آن را کانون حقیقت و معرفت می‌داند.
در نهایت، ناصرخسرو با این رویکرد دوگانه (ظاهر و باطن)، به خواننده یادآوری می‌کند که کعبهٔ حقیقی در درون هر انسان است و طواف آن، با حرکت به سوی حقیقت و معرفت میسر می‌شود.