به سؤالات شما در زمینهٔ کعبه در آثار ناصرخسرو پاسخ می‌دهم.
کعبه در سفرنامهٔ ناصرخسرو
در این اثر، ناصرخسرو به عنوان یک مسافر و محقق، کعبه را از دیدگاهی فیزیکی، تاریخی و جغرافیایی توصیف می‌کند. این بخش از آثار او، منبعی ارزشمند برای شناخت بنای کعبه در قرن پنجم هجری است. او به جزئیات زیر می‌پردازد:
ابعاد کعبه: او ابعاد دقیق کعبه، از جمله طول، عرض و ارتفاع آن را با واحدهای اندازه‌گیری زمان خود (گز و ارش) ثبت کرده است.
بنا و ساختار: به ضخامت دیوارها، جنس کف‌پوش (مرمر سفید)، تعداد ستون‌های داخل کعبه و جنس در ورودی (چوب ساج) اشاره می‌کند.
مکان‌های اطراف کعبه: او به توصیف دقیق مکان‌های مهم اطراف کعبه مانند مقام ابراهیم، چاه زمزم و حجرالاسود می‌پردازد و اطلاعاتی دربارهٔ آنها ارائه می‌دهد.
رسوم و سنت‌ها: ناصرخسرو در سفرنامه به رسومی مانند ارسال جامهٔ کعبه از مصر و مراسم گشودن در کعبه توسط بنی شیبه نیز اشاره می‌کند.
کعبه در قصاید و آثار فلسفی ناصرخسرو
در این بخش از آثار، کعبه از یک بنای مادی فراتر رفته و به یک نماد فلسفی و باطنی تبدیل می‌شود. ناصرخسرو از این نماد برای بیان مفاهیم عمیق خود استفاده می‌کند:
کعبه به عنوان نماد حقیقت: او علم و حکمت را به «کعبهٔ شرف» تشبیه می‌کند و انسان‌های حکیم را «کعبهٔ رکن و صفا» می‌داند، به این معنی که آنها قبلهٔ راهروان حقیقت هستند.
کعبه به عنوان معیاری برای خودشناسی: ناصرخسرو با طرح سؤالاتی کنایه‌آمیز، حج‌گزاران را به تأمل در نیت درونی خود فرامی‌خواند. او می‌گوید اگر پاکی و صداقت نباشد، «چه مکه و چه کعبه»؛ و از حاجی می‌پرسد آیا هنوز «مانده از هجر کعبه بر دل ریم؟»
کعبه به عنوان نماد پناهگاه: در برخی ابیات، کعبه نمادی از پناهگاه و مأمن است، مانند «کعبهٔ جان خلق پیکر اوست»، که در آن وجود انسان‌های کامل به دلیل حکمتشان، مانند کعبه مقدس و پناهگاه روح‌هاست.
نوآوری‌های ناصرخسرو در مفهوم کعبه
نوآوری ناصرخسرو در این زمینه، استفادهٔ هم‌زمان از هر دو نگاه ظاهری و باطنی به کعبه است. او کعبه را از یک مکان صرفاً مذهبی به یک نماد فکری تبدیل کرد و از آن برای طرح سؤالات عمیق فلسفی و نقد ظاهربینی در جامعهٔ خود بهره برد. این نگاه دوگانه، عمق اندیشهٔ ناصرخسرو را نشان می‌دهد که ظاهر را راهی برای رسیدن به باطن می‌داند.