توانایی خاقانی در شعر، در چند زمینهٔ اصلی نمایان می‌شود که او را از دیگر شاعران متمایز می‌کند.
۱. نوآوری در زبان و واژگان
خاقانی با ساختن ترکیبات جدید و بدیع، زبان شعر فارسی را متحول کرد. او کلماتی را از حوزه‌های مختلف (مانند علم، دین و تاریخ) در هم می‌آمیخت تا مفاهیم تازه‌ای خلق کند. برای مثال، ترکیباتی مانند «کعبهٔ مشک تتا» و «منقل مربع کعبه‌سان» نشان‌دهندهٔ قدرت او در ساخت تصاویر و مفاهیم نو هستند.
۲. چندوجهی بودن نمادها
خاقانی توانایی شگفت‌انگیزی در استفادهٔ چندمنظوره از یک نماد واحد داشت. او می‌توانست از یک واژه، معانی متضاد یا مکمل استخراج کند. برای مثال، «کعبه» در اشعار او هم نماد یک مکان مقدس فیزیکی است و هم استعاره‌ای از «کعبهٔ جان» و حقیقت درونی. این چندوجهی بودن، شعر او را پیچیده و غنی می‌سازد.
۳. تسلط بر فنون ادبی
خاقانی در استفاده از اغراق و تضاد، به اوج رسید. او با بهره‌گیری از اغراق، مقام ممدوح را چنان بالا می‌برد که حتی از کعبه نیز برتر می‌شود، مانند این بیت که می‌گوید: «رفت زی کعبه که آرد کعبه را زی تو شفیع». همچنین، با قرار دادن نمادهای متضاد کنار هم (مثل «کعبه-مستراح»)، لایه‌های عمیق‌تری از نقد و فلسفه را به مخاطب ارائه می‌دهد.
۴. پیوند دانش‌های مختلف
او با دانش گستردهٔ خود در زمینه‌هایی چون نجوم، طب، قرآن و فلسفه، این اطلاعات را در شعرش ادغام می‌کرد. این پیوند دانش‌ها، شعر خاقانی را به یک اثر جامع و عمیق تبدیل می‌کند که درک آن به دانش گسترده‌ای نیاز دارد.