عبارت «مجاوران کعبه» در دیوان خاقانی، به معنای «افرادی که در نزدیکی کعبه اقامت می‌کنند» است. مجاورت در اصطلاح دینی، به اقامت در حرم مکه برای عبادت و بندگی اشاره دارد. خاقانی از این مفهوم برای بیان مفاهیم مختلفی از جمله تقدس، ستایش و تمایز میان مراتب مختلف بندگی استفاده می‌کند. این عبارت، به خوبی نشان می‌دهد که او چگونه مفاهیم دینی را در خدمت اغراض ادبی خود به کار می‌گیرد.
۱. «مجاوران کعبه» در تقابل با دیگران
خاقانی با هوشمندی، «مجاوران کعبه» را در برابر مفاهیم عرفانی یا دنیوی قرار می‌دهد تا تضادها و نگاه متفاوت خود را نشان دهد. این تقابل نشان می‌دهد که برای او، اعمال ظاهری به تنهایی کافی نیستند.
«در کعبهٔ حضرت تو جبریل / دست آب دهد مجاوران را» (قصیده شماره ۱۶) در این بیت، خاقانی بارگاه ممدوح خود را «کعبه» می‌خواند و می‌گوید که حتی جبرئیل، فرشتهٔ وحی، در آن به «مجاوران» (کسانی که درگاهش را قبله‌گاه خود می‌دانند) خدمت می‌کند. این استعاره، مقام ممدوح را بسیار فراتر از یک انسان عادی و هم‌تراز با مکان‌های مقدس می‌داند.
۲. «مجاوران کعبه» به عنوان نماد تقدس و انزوا
خاقانی «مجاوران کعبه» را به عنوان نمادی از افراد مقدس و عابدان می‌داند که برای عبادت و خلوت‌نشینی در نزدیکی کعبه اقامت می‌کنند.
«در کعبهٔ شش جهت که عشق است / خاقانی را مجاور» (غزل شماره ۲۷۰) در این بیت، خاقانی به استعارهٔ کعبهٔ شش جهت (عشق) اشاره می‌کند و می‌گوید که خود را در این کعبه مجاور ساخته است. این بیت نشان می‌دهد که او عشق را به یک مکان مقدس برای عبادت و خلوت‌نشینی تبدیل کرده است.
جمع‌بندی
«مجاوران کعبه» در شعر خاقانی، نمادی از تقدس، انزوا و ستایش است. این عبارت، به خوبی نشان می‌دهد که خاقانی چگونه از مفاهیم دینی برای بیان مفاهیم عمیق‌تر و ستایش افراد والا نیز بهره می‌گیرد.