عبارت «نشان کعبه» در دیوان خاقانی، به معنای «علامت یا نشانهٔ کعبه» است. این عبارت، نه تنها به یک مکان جغرافیایی، بلکه به نمادی از تقدس، مرجعیت و ارزش والا نیز اشاره دارد. خاقانی از این واژه برای ستایش ممدوحان خود و بیان جایگاه والای آنها استفاده می‌کند.
نقش عبارت در شعر
تنها بیتی که این عبارت در آن به کار رفته، در قصیدهٔ شمارهٔ ۱۸۸ است:
«در حرمت نشان کعبه / درگاه تو را نشان کعبه / ای کمتر خادمان بزمت / بهتر ز مجاوران کعبه» (قصیده شماره ۱۸۸)
در این بیت، خاقانی به وضوح درگاه ممدوح خود را با «نشان کعبه» مقایسه می‌کند. او می‌گوید که درگاه ممدوح به دلیل «حرمت» و قداستش، نشانی از کعبه دارد و حتی خادمان کم‌اهمیت در این درگاه، از مجاوران (اقامت‌کنندگان) کعبه نیز باارزش‌تر هستند.
نکات کلیدی این استعاره:
اغراق در ستایش: خاقانی با این استعاره، اوج اغراق در مدح را به نمایش می‌گذارد. او ممدوح را چنان والا می‌داند که درگاهش، نشانه‌ای از کعبه دارد.
تقدس‌بخشی به امر دنیوی: خاقانی با این ترکیب، یک مکان دنیوی (بارگاه پادشاه) را به یک مفهوم معنوی و مقدس تبدیل می‌کند و آن را با والاترین مفاهیم مقایسه می‌کند.
مرکزیت و مرجعیت: این عبارت نشان می‌دهد که «حضرت» ممدوح، مانند کعبه، مرکز و قبلهٔ تمام مردمان است و هرکس که به دنبال کمال و برآورده شدن حاجت است، باید به درگاه او روی آورد.
جمع‌بندی
«نشان کعبه» در شعر خاقانی، نمادی از اوج ستایش و اغراق است که برای نشان دادن مقام والا، دست‌نیافتنی بودن و قداست ممدوح به کار رفته است. این عبارت، به خوبی نشان می‌دهد که خاقانی چگونه با استفاده از مفاهیم دینی، یک تصویر ادبی بی‌نظیر و قدرتمند خلق می‌کند.