عبارت «کعبه‌وارم مقتدای سبز پوشان فلک» در دیوان خاقانی، یک ترکیب استعاری بسیار عمیق و پرمعنا است که به مقام و جایگاه ممدوح اشاره دارد. این عبارت، چهار مفهوم کلیدی را به هم پیوند می‌زند:
کعبه‌وارم: مانند کعبه‌ام، یعنی قبله‌گاه و مقصد.
مقتدای: پیشوا و رهبر.
سبز پوشان: نمادی از فرشتگان یا مقربان درگاه الهی، زیرا در ادبیات فارسی، فرشتگان گاهی با لباس سبز توصیف می‌شوند.
فلک: نمادی از آسمان و عالم بالا.
خاقانی با استفاده از این ترکیب، می‌خواهد بگوید که مقام و جایگاه ممدوح او، چنان والاست که مانند کعبه، پیشوا و مرجع فرشتگان آسمان است. این استعاره، اوج اغراق و ستایش در شعر خاقانی را نشان می‌دهد.
نقش عبارت در شعر
این عبارت، در قصیدهٔ شمارهٔ ۸۴ آمده است:
«کعبه‌وارم مقتدای سبز پوشان فلک / خاصه این مسعود عید این نوبتی عید شرف» (قصیده شماره ۸۴)
در این بیت، خاقانی به وضوح ممدوح خود را پیشوای فرشتگان آسمان می‌نامد و او را با کعبه مقایسه می‌کند. او می‌گوید که این مقام والا، به ویژه در عید، باعث سربلندی و شرافت اوست. این تصویرسازی، مقام ممدوح را بسیار فراتر از یک انسان عادی و هم‌تراز با مکان‌های مقدس می‌داند.
نکات کلیدی این استعاره:
اغراق در ستایش: خاقانی با این استعاره، اوج اغراق در مدح را به نمایش می‌گذارد. او ممدوح را چنان والا می‌داند که کعبه نیز، در برابر او، تنها یک وسیله است.
تقدس‌بخشی به امر دنیوی: خاقانی با این ترکیب، یک شخص دنیوی را به یک مفهوم معنوی و مقدس تبدیل می‌کند و آن را با والاترین مفاهیم مقایسه می‌کند.
مرکزیت و مرجعیت: این عبارت نشان می‌دهد که «حضرت» ممدوح، مانند کعبه، مرکز و قبلهٔ تمام مردمان است و هرکس که به دنبال کمال و برآورده شدن حاجت است، باید به درگاه او روی آورد.
جمع‌بندی
«کعبه‌وارم مقتدای سبز پوشان فلک» در شعر خاقانی، نمادی از اوج ستایش و اغراق است که برای نشان دادن مقام والا، دست‌نیافتنی بودن و قداست ممدوح به کار رفته است. این عبارت، به خوبی نشان می‌دهد که خاقانی چگونه با استفاده از مفاهیم دینی، یک تصویر ادبی بی‌نظیر و قدرتمند خلق می‌کند.