عبارت «کعبهٔ وفا» در دیوان خاقانی، یک استعارهٔ منحصر به فرد است که به مکان یا شخصی که نماد پایداری، وفاداری و صداقت است، اشاره دارد. خاقانی با استفاده از این ترکیب، یک مکان دنیوی را تا مرتبهٔ یک مفهوم مقدس بالا می‌برد و آن را قبله‌گاه وفاداران می‌داند.
نقش عبارت در شعر
تنها بیتی که این عبارت در آن به کار رفته، در قصیدهٔ شماره ۵۰ است:
«آن کعبه وفا که خراسانش نام بود / اکنون به پای پیل حوادث خراب شد» (قصیده شماره ۵۰)
در این بیت، خاقانی به ویرانی و ناامنی خراسان اشاره می‌کند. او خراسان را «کعبهٔ وفا» می‌نامد، یعنی مکانی که در گذشته نماد وفاداری و ثبات بود. اما اکنون، این کعبه با «پای پیل حوادث» (نمادی از بلایا و دشمنی‌ها) ویران شده است.
نکات کلیدی این استعاره:
تقدس‌بخشی به یک مکان: خاقانی با نامیدن خراسان به «کعبهٔ وفا»، آن را از یک مکان جغرافیایی به یک مفهوم مقدس و معنوی تبدیل می‌کند. این کار نشان‌دهندهٔ ارادت عمیق شاعر به خراسان و جایگاه والای آن در نزد اوست.
تقابل میان ثبات و ویرانی: این عبارت، به خوبی تضاد میان گذشتهٔ پرعزت خراسان (کعبهٔ وفا) و حال ویران آن (خراب شدن با پای پیل حوادث) را نشان می‌دهد.
نماد وفاداری: «کعبهٔ وفا» به معنای مرکزی است که وفاداری در آن یافت می‌شود. این عبارت، حسرت و اندوه شاعر را از بین رفتن این ارزش در آن دیار به تصویر می‌کشد.
جمع‌بندی
«کعبهٔ وفا» در شعر خاقانی، نمادی از یک مکان مقدس و ارزشمند است که در گذشته، نماد وفاداری و ثبات بوده است. این عبارت، به خوبی نشان می‌دهد که خاقانی چگونه از مفاهیم دینی برای بیان احساسات خود دربارهٔ رویدادهای تاریخی استفاده می‌کند.