برداشت

مدح ممدوح در ابیات کعبه انوری به این دلیل است که کعبه برای او بیش از یک مکان فیزیکی، یک نماد قدرتمند از قداست، اقتدار و مرکزیت است. انوری با استفاده از این نماد، جایگاه ممدوح خود را از یک مقام دنیوی به یک مرتبهٔ الهی و مقدس ارتقاء می‌دهد.

ابزارهای نمادین در مدح

انوری برای این هدف، از چند شیوهٔ اصلی بهره می‌برد:

1. تشبیه ممدوح به کعبه به عنوان قبله: شاعر ممدوح را کعبهٔ آمال (قبلهٔ آرزوها) و قبلهٔ دعا می‌نامد. این تشبیه نشان می‌دهد که همهٔ مردم برای برآورده شدن خواسته‌ها و نیایش‌های خود به سوی او روی می‌آورند، درست همان‌طور که مسلمانان به سوی کعبه می‌روند. این امر، به ممدوح یک جایگاه معنوی و منبع خیر و برکت می‌بخشد.

2. پیوند ممدوح با فضاهای مقدس: انوری بارگاه ممدوح را حریم کعبه و درگاه او را حرم می‌خواند. این تشبیه، فضای اطراف او را امن و مقدس جلوه می‌دهد و نشان می‌دهد که هر کس وارد آن شود، از امنیت و احترام برخوردار است.

3. استفاده از پارادوکس و اغراق: انوری گاهی با استفاده از پارادوکس، مقام ممدوح را حتی بالاتر از کعبه قرار می‌دهد. برای مثال، در بیتی می‌گوید که رخ کعبه از حسد او پرچین می‌شود یا کعبه بی‌توام چو کنشت است. این اغراق‌ها، هرچند به ظاهر با باورهای دینی در تضاد هستند، اما هدفشان برجسته‌سازی بی‌نظیر عظمت ممدوح است.

4. هم‌ارزی مناسک حج با اعمال مربوط به ممدوح: شاعر با پیوند زدن مناسک حج مانند طواف، حج و زیارت به ممدوح، ارادت به او را هم‌سنگ با عبادت مقدس می‌سازد. برای مثال، طواف فلک به دور ممدوح، نشان می‌دهد که همهٔ هستی به او احترام می‌گذارند.

به طور خلاصه، انوری با آمیختن مفاهیم دینی با مدح، یک شیوهٔ ادبی منحصر به فرد ایجاد کرده است که در آن، مفاهیم مقدس، ابزاری برای بیان بالاترین سطح ستایش به شمار می‌آیند و ممدوح را در هاله‌ای از قداست و عظمت قرار می‌دهند.