بر اساس ابیات ارائه شده، انوری در توصیف کعبه و مفاهیم مربوط به آن، به طور مستقیم به اخلاق نمیپردازد؛ بلکه از این مفاهیم برای بیان فضایل و ویژگیهای اخلاقی ممدوحان خود به صورت غیرمستقیم استفاده میکند. در واقع، کعبه و مناسک حج، ابزارهایی در دست شاعر هستند تا مفاهیم اخلاقی را به شکلی نمادین به مخاطب منتقل کنند.
۱. وفاداری و امنیت
در ابیات انوری، وفا یک مفهوم اخلاقی مهم است که با حریم و حرمت کعبه پیوند خورده است. انوری میگوید:
هر کرا در دل هوای تست ایمن از هوان هر که را در جان وفای تست...
در این بیت، وفاداری به ممدوح، منجر به ایمنی و رهایی از پستی میشود. این مفهوم با حرمت حریم کعبه پیوند میخورد که نشان میدهد وفاداری به ممدوح، مانند پناه بردن به حریم کعبه، امنیت و ارزش والایی به همراه دارد.
۲. بخشش و سخاوت
با وجود اینکه این مفهوم به صورت مستقیم با کعبه پیوند نخورده، اما در ابیاتی که به آن اشاره شده، اخلاقیات ممدوح مطرح میشود.
بارگاهت کعبه، مردم حاج و درگاهت حرم مجلست فردوس و کوثر جام و ساقی حور باد
در اینجا، بارگاه ممدوح به کعبه تشبیه شده و در ادامه، مجلس او به فردوس و کوثر تشبیه میشود. این توصیف نشان میدهد که ممدوح، انسان بخشندهای است که مجلسش پر از خیر و نعمت است، که این خود یک فضیلت اخلاقی است.
۳. عدالت و امنیت
انوری در ستایش ممدوح خود، او را به عنوان نماد عدالت و امنیت معرفی میکند و این مفاهیم را با کعبه پیوند میزند:
چنانکه رای تو بر امن و عدل مفتونست زمانه بر تو...
در بیتی دیگر، به ویژگیهای خواص کعبه (امنیت) در عمارت ممدوح اشاره میکند که نشاندهندهٔ فضای امن و آرامی است که ممدوح ایجاد کرده است. عدالت و امنیت، دو رکن اساسی اخلاقی در حکمرانی هستند که انوری با استفاده از نماد کعبه، به آنها اشاره میکند.
به طور کلی، انوری به جای پرداختن مستقیم به فضایل اخلاقی، آنها را در قالب استعارههای مذهبی و با استفاده از نماد کعبه بیان میکند. او از کعبه به عنوان یک معیار برای سنجش عظمت و فضایل اخلاقی ممدوحان استفاده میکند.