در اشعار اوحدی کرمانی، خلیل (لقب حضرت ابراهیم) در پیوند با کعبه، یک نماد کلیدی برای بیان مبارزه درونی و پاک‌سازی نفس است. اوحدی از داستان ابراهیم (ع) به عنوان یک الگوی عرفانی برای مخاطب استفاده می‌کند تا او را به حقیقت‌جویی و دوری از ریا تشویق کند.
خلیل: نماد بت‌شکن درونی
در دیدگاه اوحدی، خلیل نه تنها بت‌های سنگی را در کعبهٔ ظاهری شکست، بلکه نمادی از مبارزه با بت‌های درونی انسان است. اوحدی این مفهوم را با تشبیه بدن انسان به کعبهٔ تن بیان می‌کند.
«بت تست نفس تو در کعبهٔ تن / خلیل خدایی، گر این بت شکستی»
در این بیت، اوحدی مخاطب را به چالش می‌کشد و می‌گوید که بت واقعی، نفس است که در کعبهٔ تن هر انسان جای دارد. برای اینکه انسان به مقام خلیل خدایی برسد، باید با نفس خود مبارزه کند و آن را از بین ببرد. این مبارزه، از هر نوع بت‌شکنی بیرونی ارزشمندتر است.
خلیل و حقیقت‌جویی
اوحدی همچنین از مفهوم خلیل برای تأکید بر حقیقت‌جویی و دوری از تقلید کورکورانه استفاده می‌کند. حضرت ابراهیم (ع) با شکستن بت‌ها، راه را برای پرستش خدای یگانه هموار کرد. اوحدی نیز از مخاطب می‌خواهد که با شکستن بت‌های درونی، از وابستگی به ظواهر رها شود و به حقیقت مطلق برسد.
به طور کلی، خلیل در اشعار اوحدی، یک قهرمان تاریخی نیست، بلکه یک الگوی عرفانی است که مسیر پاکی، اخلاص و حقیقت‌جویی را برای هر سالک نشان می‌دهد. این مفهوم، بر اهمیت مبارزه با نفس و دوری از ریاکاری در راه رسیدن به حقیقت تأکید دارد.