طایر کعبه آشیان (A bird whose nest is the Kaaba)
این اصطلاح، روح یا وجود انسان را به پرنده‌ای تشبیه می‌کند که خانه نهایی و پناهگاه خود را در کعبه یافته است. در زمینه عرفانی، این عبارت به معنای روحی است که به بالاترین مرتبه ایمان و ارادت رسیده و به آرامش و امنیت معنوی دست یافته است. این پرنده به جای سرگردانی، در مقدس‌ترین مکان لانه کرده است، که نشان‌دهنده ارتباطی عمیق و پایدار با خداوند است. این نماد حس رسیدن به مقصد نهایی و تعلق خاطر مطلق را منتقل می‌کند.
برج کبریا (The Tower of Grandeur)
کبریا به معنای عظمت و جلال الهی است. «برج کبریا» استعاره‌ای از عالی‌ترین و دست‌نیافتنی‌ترین مرتبه وجود الهی است که فراتر از درک انسانی قرار دارد. در غزل خواجو، این عبارت برای توصیف پیامبر اکرم (ص) به کار رفته است؛ «اختر برج کبریا» یعنی ستاره‌ای که از این قلمرو متعالی می‌درخشد و بر جایگاه روحانی بی‌نظیر او تأکید دارد.
تشنهٔ جمال حرم (Thirsty for the beauty of the sanctuary)
این عبارت بیانگر اشتیاق عمیق معنوی سالک برای مشاهده ذات الهی است. حرم به محوطه مقدس کعبه اشاره دارد و «جمال» آن، تجلی زیبایی و شکوه خداوند است. این تشنگی نه برای آب جسمانی، بلکه برای یک تجربه روحانی و دیداری از زیبایی مطلق الهی است. این استعاره بر اشتیاق سوزان عاشق برای رسیدن به خانه معشوق و منبع نهایی زیبایی و کمال تأکید دارد.
بعزم کعبه (With the intention of the Kaaba)
این اصطلاح به نیت آغاز سفر، نه فقط به صورت فیزیکی بلکه روحانی، اشاره دارد. عزم به معنای قصد و اراده راسخ است و نشان می‌دهد که ارزش واقعی این سفر در نیت خالصانه فرد نهفته است. در شعر خواجو، این نیت اغلب به مسیری پر از سختی و چالش منجر می‌شود. همانطور که در غزل آمده: «بعزم کعبه چو محمل برون برد مشتاق / بسوزد از نفس آتشین مغیلان را»، این جمله نشان می‌دهد که این سفر، آزمونی برای میزان ارادت و عشق است.
در مذهب ما کعبه و بتخانه (In our religion, the Kaaba and the idol temple)
این یکی از مفاهیم اصلی در عرفان است که از مرزهای مذهبی معمول فراتر می‌رود. این عبارت به این معناست که برای عارف واقعی، تمایز بین کعبه مقدس (نماد دین رسمی) و بتخانه (نماد عشق‌ورزی و عرفان) از بین می‌رود. خواجو می‌گوید هدف نهایی او یک مکان فیزیکی نیست، بلکه حقیقت مطلق است که در هر دو مکان قابل یافتن است. این دیدگاه، نگاهی فراگیر و غیرمتعصبانه را نشان می‌دهد که در آن حضور الهی به مکان یا آیینی خاص محدود نمی‌شود.
روی بتان (The face of idols)
در شعر خواجو، «بت» استعاره‌ای از معشوق زیبا و زمینی است که صورت او شیء پرستش عاشق قرار می‌گیرد. این یکی از سنت‌های اصلی در شعر عاشقانه عرفانی فارسی است که در آن معشوق انسانی، تجلی زیبایی الهی در نظر گرفته می‌شود. پرستش «روی بتان» نوعی سلوک معنوی است که فرد را به درک زیبایی مطلق الهی نزدیک می‌کند. این مفهوم مرز بین عشق زمینی و الهی را محو می‌کند و زیبایی دنیوی را انعکاسی از کمال جاودانه خداوند می‌داند.
کعبهٔ دل (The Kaaba of the heart)
این استعاره قدرتمند، کعبه فیزیکی را به قلب منتقل می‌کند. این عبارت نشان می‌دهد که مکان واقعی حج و حضور الهی در درون انسان است، نه در مکه‌ای دوردست. خواجو با قرار دادن کعبه در قلب، بر این نکته تأکید دارد که مهم‌ترین سفر، سفر درونی است و رسیدن به وصال الهی از طریق پاکی درونی و عشق به دست می‌آید، نه با سفری فیزیکی.
دیر مغان (The tavern of the magi)
دیر مغان نمادی تکرارشونده در شعر عرفانی است که مکانی برای شوریدگی معنوی و اندیشه غیرمتعارف را نشان می‌دهد. این مکان در مقابل مسجد یا مدرسه قرار می‌گیرد که در آن دانش و تقوای رسمی آموزش داده می‌شود. در اینجا، سالک با روش‌های غیرمعمول - مانند نوشیدن می - به عشق و بصیرت معنوی دست می‌یابد. این مکان پناهگاه عاشقان و عارفانی است که تعصبات خشک را رد کرده و به دنبال تجربه‌ای مستقیم و وجدآور از خداوند هستند.
زمزم جان (The Zamzam of the soul)
این عبارت از چاه مقدس زمزم در مکه که به آب حیات‌بخش خود معروف است، برای بیان تغذیه معنوی استفاده می‌کند. «زمزم جان» منبع انرژی و حقیقت روحانی است که روح تشنه را احیا می‌کند. در غزل خواجو، او می‌گوید زمزم رندان، می است و بتکده و میکده بیت‌الحرام. این بدان معناست که برای کسانی که در راه عشق گام می‌زنند، شراب شورانگیز میخانه همان تأمین‌کننده معنوی است که چاه مقدس زمزم برای دیگران است.