صفات در قصیده 14
قصیدهٔ شمارهٔ ۱۴ فخرالدین عراقی (با مطلع "حبذا صفهٔ بهشت مثال") سرشار از صفاتی است که در ادبیات عرفانی برای توصیف حق تعالی، مقام وحدت، و کمال وجود به کار می‌رود. این صفات، هم از طریق صفت‌های مستقیم و هم از طریق صفات کنایی و استعاری بیان شده‌اند.
۱. صفات مربوط به جلال و عظمت (صفات سلبی و ایجابی)
این صفات، عظمت مطلق آن مقام (که استعاره از ذات حق است) را نشان می‌دهند:
صفت واژه‌های مربوطه در قصیده شرح
برترین و مطلق"برترین آسمانش صف نعال"، "خوشتر از شکوه کمال"این مکان از تمام مراتب هستی و کمالات متصور (مانند بهشت و آسمان‌ها) برتر و والاتر است.
جاودانه و باقی"بیت معمور"، "ایمن از وصف کسوف و زوال"این مقام همیشه آباد (معمور) است و از هرگونه نقص، تاریکی (کسوف)، و فنا (زوال) ایمن است؛ به عبارت دیگر، ابدی است.
وسیع و بی‌نهایت"در بستاتین بی‌نهایت او"این مکان از لحاظ وسعت و کرامت، حد و مرز ندارد و حتی بالاترین نقاط جهان (سدرةالمنتهی) در آن کوچک و ناچیزند.
شریف و مقدس"مقر شرف"، "مدارج قدس"این مقام محل شرف است و سرچشمه‌ای است که پاکی (قدس) از آن بها و ارزش می‌گیرد.
عالم‌آرا"خوان عالم‌آرایش"آرایشگر و زینت‌دهندهٔ جهان؛ اشاره به صفتی که فیض و جمال را به کل کائنات می‌بخشد.
۲. صفات مربوط به جمال و فیض (جریان‌بخشی)
این صفات، زیبایی، نورانیت و خاصیت حیات‌بخشی آن مقام را بیان می‌کنند:
صفت واژه‌های مربوطه در قصیده شرح
نورانی و صاف"مجلس نور"، "آفتاب صفای صفهٔ او"این مکان محل ظهور نور الهی است و صفای آن به‌قدری زیاد است که هیچ کدورتی ندارد.
حیات‌بخش و جان‌بخش"نفحات ریاض جان بخشش"دارای قدرت احیاگری؛ نسیم و بوی آن چنان لطیف و قوی است که می‌تواند مرده را زنده کند.
لطیف و درست"در ریاض لطیف او"، "هوای درست او"از لحاظ کیفی (لطافت و سلامت) در کمال است و هیچ نقص یا بیماری (مگر به کنایه) در آنجا راه ندارد.
زلال و پاک"آب زلال"مظهر طهارت مطلق؛ این صفت، پاکی ساحت آن مقام را بیان می‌کند که آلودگی (تر دامن) را نمی‌پذیرد.
۳. صفات مربوط به ادراک و ارتباط
این صفات به نحوهٔ ارتباط مکان با ادراکات و حالات انسان اشاره دارند:
صفت واژه‌های مربوطه در قصیده شرح
بی‌نقش"صفحات سطوح بی‌نقشش"فراسوی شکل و صورت؛ این صفت بر ناتوانی ادراک حسی و خیال (که با نقش سروکار دارند) در فهم حقیقت تأکید می‌کند.
حاوی کل"مشتمل بر نقوش حال و مآل"فراگیر و محیط بر همه چیز؛ سطوح بی‌نقش آن در حقیقت حاوی تمامی وقایع گذشته و آینده (حال و مآل) هستند.
گیتی‌نما"جام گیتی‌نما"جهان‌بین؛ نشان می‌دهد که کوچک‌ترین جزئی از آن مقام، قابلیت نمایش کل اسرار هستی را داراست.
فارغ از کثرت"معنی موج‌های برکهٔ اوست"این مکان ریشه و حقیقت (معنی) را داراست و حوادث عالم (احوال) تنها ظاهر آن هستند.
این صفات در مجموع، ترسیم‌گر تصویری از حقیقت مطلق عرفانی هستند که از لحاظ کمال، نورانیت و عظمت، بر تمام هستی تقدم دارد.