قصیدهٔ شمارهٔ ۱۴ فخرالدین عراقی، تماماً در وصف کعبهٔ معظم سروده شده و برخلاف بسیاری از غزلیات او، رویکردی ستایشآمیز و سنتی به کعبه دارد. در این قصیده، کعبه نماد قداست، عظمت، و کانون وصول به حق است.
در ابیاتی که ارائه کردهاید، عراقی کعبه را با استفاده از تشبیهات و استعارههایی که بیانگر مقام والای معنوی و قدسی آن هستند، وصف میکند:
تحلیل ابیات وصف کعبه
۱. توصیف قداست و زیبایی:
"حبذا صفهٔ بهشت مثال"
حبذا: چه نیکو! چه خوشایند!
صفهٔ بهشت مثال: کعبه (مکان و بارگاه) صفتی بهشتی دارد. این یعنی کعبه تجلیگاه قداست و زیبایی ملکوت است.
"برترین آسمانش صف نعال"
صف نعال: صف کفشها (جایگاه خادمان و زائران).
برترین آسمانش: اشاره به عرش الهی یا مقام والای آسمانی.
مضمون: مقام کعبه چنان والاست که برترین آسمانها و مقامات ملکوتی در حکم صف کفشها (پایینترین مرتبه) در آستان آن هستند. این بیت بیانگر عظمت بینهایت کعبه است.
۲. توصیف کارکرد معنوی:
"مجلس نور و جلوهگاه سرور"
مجلس نور: کعبه محلی است که انوار الهی در آن تجلی میکند.
جلوهگاه سرور: محلی است که شادمانی معنوی (سرور) و تجلیات حق در آن ظاهر میشود.
"روضهٔ انس و بارگاه وصال"
روضهٔ اُنس: باغی است که در آن آرامش، الفت، و اُنس با حق حاصل میشود.
بارگاه وصال: مکانی است که وصل و اتحاد با حقیقت در آن ممکن میشود (هدف نهایی سلوک).
۳. توصیف مقام و شرف:
"بیت معمور او مقر شرف"
بیت معمور: نام خانهای در آسمان چهارم یا هفتم که فرشتگان به دور آن طواف میکنند و کعبه زمینی مطابق آن است.
مقر شرف: مقر (جایگاه استقرار) شرف و فضیلت است.
"سقف مرفوع او سپهر جلال"
سقف مرفوع: سقف رفیع و بلند کعبه.
سپهر جلال: آسمان عظمت و بزرگی.
مضمون: سقف کعبه به اندازهای بلند و باشکوه است که با آسمان عظمت الهی برابری میکند.
جمعبندی: کعبه در قصاید عراقی
برخلاف غزلیات عراقی که اغلب کعبه را در تقابل با میکده قرار میدهد تا زهد ریایی را نقد کند، در این قصیده که در وصف محض است، کعبه به عنوان نماد مرکزیت توحید، بارگاه لطف و رحمت، و مکان والای وصول به حق ستایش میشود. این نشاندهندهٔ توانایی عراقی در استفاده از نمادها در سیاقهای مختلف (مدح/وصف و عرفان رندانه/عاشقانه) است.