برداشت

«فلسفهٔ حج در نگاه محتشم کاشانی، یک سفر جامع معنوی است.»

این سفر از تلاطم و تشنگی درونی آغاز می‌شود، در کعبه به نقطهٔ آغاز خود می‌رسد، با پیوستن به جمع به وحدت می‌انجامد و در نهایت، با همراهی امامان به معراج و وصال با حق می‌رسد.

در نگاه محتشم کاشانی، تمامی مفاهیمی که به آن‌ها اشاره کردید، حلقه‌های به هم پیوسته‌ای از یک سفر روحانیِ بزرگ هستند. این سفر نه صرفاً یک مراسم، بلکه یک فرآیند عمیقِ وجودی است که از خود آغاز می‌شود و به خداوند ختم می‌گردد.

نگاه محتشم به سفر معنوی انسان

سفر معنوی در اشعار محتشم، با یک حاجیِ تشنه آغاز می‌شود که از کویر پرمشقتِ دنیا می‌آید. این حاجی، تنها و همچون «مرغی بال و پر شکسته» است، که در ابتدا «خود را می‌بیند» و به دلیل خودبینی و «ریا»، از مقصد باز می‌ماند.

در این مرحله است که حاجی درمی‌یابد که «تنها نمی‌شود به مقصد رسید». او برای عروج، نیازمند همراهی و پیوستن به «جمع» است. این پیوستن، با آمدن به کعبه صورت می‌گیرد؛ زیرا کعبه «مکان پرواز» و «نقطه آغاز» حرکت به سوی حق است.

کعبه، دروازهٔ عروج به سوی احد واحد

در کعبه، حاجی «زر و زور و تزویر» را رها می‌کند تا در «جمع» زائران، که آینه‌ای تمام‌نما از «معشوق مطلق» هستند، محو شود. این جمع، یک آینهٔ تمام است که «به احد واحد» اشاره می‌کند.

اما این سفر به همین‌جا ختم نمی‌شود. محتشم می‌گوید که «صیروت هستی» از کعبه آغاز می‌شود و «بسوی امام ادامه می‌یابد». در واقع، «رفتن به بدون همرهی امام ابتر است» و بی‌ثمر است. حاجیان در کعبه، «همراه امامان معصوم و پیامبران»، به سفری متعالی‌تر می‌روند که «معراج» نام دارد.

به طور خلاصه، در نگاه محتشم، کعبه، آغازِ راهی است که حاجی را از تنهایی و خودبینی رها کرده و او را در جمعی مقدس، به امامان پیوند می‌دهد تا با همراهی آنان به معراج و دیدار معشوق ازلی نائل آید.

زاویه‌ای متفاوت به محتوا

• نگاه عرفانی محتشم کاشانی به سفر معنوی حج این عنوان، جامع‌ترین و دقیق‌ترین نام برای متن است، زیرا هم به موضوع اصلی (حج) و هم به دیدگاه شاعر (عرفانی) اشاره دارد.

• سفر از خود به خدا: سیر عرفانی در اشعار محتشم این عنوان، ماهیت تحول درونی حاجی را که از «خودبینی» به «خدابینی» می‌رسد، برجسته می‌کند و رویکردی شاعرانه‌تر دارد.

• کعبه، آغاز راه؛ امام، ادامهٔ راه: فلسفهٔ حج در نگاه محتشم این عنوان، به ارتباط کلیدی بین کعبه و امام اشاره دارد و نشان می‌دهد که کعبه تنها نقطهٔ شروع است، در حالی که ادامهٔ راه با همراهی امام صورت می‌گیرد.