در مدح امام رضا (ع): ای معظم کعبه‌ها را عرش اعظم آستان باشواهد
بسیار عالی. بیتی که اشاره کردید، از جمله ابیاتی است که اوج ستایش و ارادت محتشم کاشانی به امام رضا (ع) را نشان می‌دهد. در ادامه، این بیت را با «شواهد» و توضیحات لازم بررسی می‌کنم.
تحلیل بیت «ای معظم کعبه‌ها را عرش اعظم آستان»
معنای تحت‌اللفظی و ادبی: این بیت در مدح و ستایش امام رضا (ع) سروده شده و به معنای «ای کسی که آستان و درگاه تو، برای کعبه‌ها نیز مانند عرش اعظم (بزرگ‌ترین و بلندترین جایگاه در عالم هستی) است» می‌باشد.
در این مصراع، محتشم کاشانی از چند استعاره و صنعت ادبی برای بیان جایگاه والای امام استفاده کرده است:
کعبه‌ها: در اینجا کعبه، نمادی از قداست و عظمت است. محتشم با استفاده از کلمۀ «کعبه‌ها» (جمع کعبه)، می‌خواهد نشان دهد که حتی اگر چندین کعبه وجود داشته باشد، باز هم جایگاه امام از همۀ آنها بالاتر است.
عرش اعظم: این واژه به بلندترین و مقدس‌ترین جایگاه در نزد خداوند اشاره دارد.
آستان: به معنای درگاه و آستانه است و در اینجا نماد و محلی برای کسب فیض و برکت است.
شواهد و دلایل این معنا: این بیت به تنهایی شاهدی قوی بر این مدعاست که شاعر، مقام امام رضا (ع) را حتی از خود کعبه نیز فراتر می‌داند. در این نگاه، حرم امام رضا (ع) به قدری والاست که جایگاهش از کعبه نیز بالاتر می‌رود و هر کسی که در این مکان مقدس حاضر شود، به جایگاهی هم‌تراز با عرش الهی دست می‌یابد.
محتشم کاشانی با سرودن این بیت، می‌خواهد بگوید:
اهمیت معنوی حرم امام رضا (ع): آستانۀ حرم امام به قدری بزرگ و پربرکت است که خود کعبه نیز به آن پناه می‌برد و آن را مانند عرش اعظم خود می‌بیند.
جایگاه معنوی امام: در باور شاعر، مقام امام آن‌قدر والا است که زیارت ایشان را از طواف کعبه نیز برتر می‌شمارد. این نشان‌دهندۀ اوج ارادت و نگاه عرفانی شاعر به اهل بیت است.
این نگاه در اشعار بسیاری از شاعران دیگر نیز وجود دارد که حرم امامان را برتر از کعبه می‌دانند. از نظر این شاعران، کعبه تنها سنگ و بنایی است که به واسطۀ قدوم و حضور اولیای خدا مقدس شده، اما خود آن اولیا و درگاهشان، کانون قداست و فیض الهی هستند.
بنابراین، این بیت محتشم کاشانی، صرفاً یک تمجید ساده نیست؛ بلکه بیانی عمیق از جایگاه معنوی و قدسی امام رضا (ع) است که در آن، حرم ایشان از کانون‌های اصلی قداست در جهان نیز فراتر قرار داده می‌شود.