برداشت

در آثار عطار نیشابوری، «کعبه نورالانوار» (کعبه نورها و روشنایی‌ها) یک نماد عرفانی بسیار متعالی است که به ذات پاک و مطلق خداوند اشاره دارد. این کعبه، والاترین و نهایی‌ترین مقصد سالکان است؛ مکانی که در آن، تمامی نورها و روشنایی‌های جهان از ذات الهی سرچشمه می‌گیرند و سالک در آن به مقام فنای کامل و وحدت محض دست می‌یابد.

مفهوم کعبه نورالانوار

عطار معتقد است که تمامی جلوه‌های الهی در جهان، تنها بازتابی از یک نور واحد هستند. این نور واحد و اصلی، همان ذات الهی است که به «نورالانوار» توصیف می‌شود. «کعبه نورالانوار» نمادی است از این مقام:

1. تجلی محض الهی: این کعبه، جایی است که نور الهی به صورت خالص و بدون هیچ حجابی تجلی می‌یابد. سالک در این مقام، دیگر نیازی به واسطه‌ها و نمادهای ظاهری ندارد و به صورت مستقیم، ذات الهی را درمی‌یابد.

2. فنای کامل عاشق: در این مقام، عاشق در نور معشوق چنان غرق می‌شود که هستی و هویت خود را از دست می‌دهد. «کعبه نورالانوار» جایی است که «من» و «تو» از بین می‌روند و تنها «او» باقی می‌ماند.

3. غایت سیر و سلوک: این کعبه، مقصد نهایی هرگونه سفر معنوی است. سالک از کعبه‌های ظاهری (کعبه سنگی)، کعبه‌های باطنی (دل، شیخ) و کعبه‌های نمادین (کعبه خلیل، کعبه آدم) عبور می‌کند تا به کعبه نورالانوار برسد. این سفر از کثرت به سوی وحدت و از تاریکی به سوی نور مطلق است.

کعبه نورالانوار در ابیات عطار

اگرچه عبارت دقیق «کعبه نورالانوار» در تمامی ابیات عطار به صورت مستقیم به کار نرفته، اما این مفهوم به‌شدت در آثار او، به‌ویژه در جوهرالذات و مظهر، که در آن‌ها به اوج وحدت وجود اشاره دارد، منعکس شده است.

• کعبه به مثابه نور و فروغ:

  ز اول آمد همه نور و فروغ ز آنکه اندر او بود همه عشق و ذوق

  در این بیت، عطار منشأ هستی را نور و فروغ می‌داند. این نور، همان نور مطلق الهی است که می‌تواند به عنوان کعبه نورالانوار در نظر گرفته شود.

• وحدت وجودی:

  جمال بی نشانت کعبهٔ دل بود کاینجاست مقصودم بحاصل

  در این بیت، «جمال بی‌نشان» که همان نور الهی است، به «کعبه دل» تشبیه شده است. این نشان می‌دهد که در نگاه عطار، تجلی نور الهی در دل انسان‌های کامل، همان رسیدن به کعبه نورالانوار است.

• رهایی از حجاب‌ها:

  تو آن نوری که اندر بام افلاک همی گشتی بگرد کعبهٔ خاک

  این بیت به نور الهی اشاره دارد که حتی قبل از خلقت نیز وجود داشته است. این نور، خود حقیقت مطلق است و در واقع همان کعبه نورالانوار است که از هرگونه حجاب مادی رها است.

نتیجه‌گیری

«کعبه نورالانوار» در آثار عطار، نمادی است برای اوج معرفت و وحدت که در آن، سالک به ذات مطلق الهی می‌رسد. این کعبه، کعبه‌ای است که از تمامی نمادهای مادی و معنوی فراتر رفته و تنها با فنای کامل قابل دستیابی است. عطار با این نماد، تأکید می‌کند که هدف نهایی سیر و سلوک، نه صرفاً عبادت، بلکه رسیدن به نور مطلق و فنا در ذات خداوند است.