در اشعار قاآنی، تقابل و تضاد، به ویژه در مورد واژۀ «کعبه»، عنصری برجسته است که به شعر او پیچیدگی معنایی می‌بخشد. این تضادها نشان‌دهنده درگیری شاعر با مفاهیم مقدس و دنیوی و همچنین باطن و ظاهر است.
۱. تضاد تقدس و دنیوی سازی
بزرگ‌ترین تضاد در اشعار قاآنی، تقابل میان تقدس ذاتی کعبه و کاربرد دنیوی آن است. کعبه در فرهنگ اسلامی نمادی از وحدانیت، عبادت و قداست الهی است، اما قاآنی این نماد را برای ستایش انسانهای فانی (شاهان و وزرا) به کار میبرد. این عمل، یک تضاد را به وجود می‌آورد، جایی که امر مقدس برای اهداف غیرمقدس استفاده می‌شود.
مثال:
جهدها دارد جهان تا درگه عالیش را / قبلهٔ احرار ساخت کعبهٔ ایمان کند
در این بیت، قاآنی مقام یک فرد را تا جایگاه «کعبهٔ ایمان» بالا میبرد. این تضاد نشان می‌دهد که در شعر مدحی قاجاری، مفاهیم مذهبی می‌توانند ابزاری برای تثبیت قدرت سیاسی باشند.
۲. تضاد ظاهر و باطن
این تضاد در تقابل معروف «کعبهٔ دل» و «کعبهٔ گِل» به اوج خود می‌رسد. قاآنی در بسیاری از ابیات، کعبه را نماد قدرت و ثروت ممدوح می‌داند (کعبهٔ گِل)، اما در عین حال، به یک مفهوم عرفانی روی می‌آورد که با آن تناقض دارد.
مثال:
در طواف کعبه ی دل کوش اگر نجات نجات دهد / کز طواف کعبه ی گل برنیاید هیچ کار
این بیت یک تضاد فکری را نشان می دهد:
ظاهر: شاعر در اشعارش به مدح «کعبهٔ گِل» (مقام ممدوح) می‌پردازد.
باطن: در همین بیت، او اعلام می‌کند که این «کعبهٔ گِل» هیچ فایده‌ای ندارد و در «کعبهٔ دل» (معنویت و باطن) است. این تناقض نشان‌دهندهٔ درگیری قاآنی میان وظیفۀ خود به عنوان شاعر درباری و باورهای قلبی‌اش است.
۳. تضاد ولایت و حاکمیت
قاآنی در برخی از ابیات، از «دو کعبه» سخن می‌گوید که یکی از نمادهای ولایت (ائمه) و دیگری نماد حاکمیت (مقام شاه) است. این نیز یک تضاد است.
مثال:
از دو کعبه جهان افتخار دارد / کز فر آن دو کعبه بود ملک نگه دارد
قاآنی تلاش می کند این دو کعبه را در کنار هم قرار دهد و مشروعیت حاکمیت را به قداست ولایت پیوند بزند. با این حال، وجود دو کعبه‌ی متفاوت، نشان‌دهندهٔ ماهوی آن‌هاست. این نوع بیان به شاعر اجازه می‌دهد تا در یک بیت، هم به قدرت سیاسی احترام بگذارد و هم به اعتقادات مذهبی خود وفادار بماند.
در مجموع، تقابل و تضاد در اشعار قاآنی، نشان‌دهندهٔ وضعیت پیچیدهٔ فکری و اجتماعی دوران اوست، جایی که شاعر برای بقا و موفقیت، باید به سازش میان باورها و وظایف خود بوده باشد.