در اشعار قاآنی، «ساختن کعبه» به معنای واقعی آن (بنا خانه خدا) به کار نرفته است. در عوض، شاعر با یک دیدگاه استعاری، مفاهیم و موقعیتهای خانواده را به منزله کعبه میسازد . این نوع «ساختن» یا بنای مجازی کعبه در شعر قاآنی، کار متفاوتی دارد که باید در شعر مدحی و عرفانی قرار گیرد.
۱. ساختن کعبه برای مدح
قاآنی با ساختن یک کعبه از مجازی ، جایگاه ممدوح خود را بالا میبرد. او در این فرآیند، بارگاه، آستان و حتی صفات ممدوح (مانند جود، دانش و ایمان) را به کعبهای تبدیل میکند که مردم باید به آن روی بیاورند. این کار به شاعر امکان میدهد تا با استفاده از واژگان مقدس، به مقدسسازی قدرت زمینی بپردازد.
به عنوان مثال: «جهادها جهان تا درگه عالیش را / قبلهٔ احرار ساختن کعبهٔ ایمان کند» در این بیت، شاعر جهان را در حال ساختن یک کعبهٔ جدید میبیند؛ کعبهای که مادی نیست، بلکه نمادی از ایمان به ممدوح است.
۲. ساختن کعبه برای تملق
این نوع «ساختن»، یک بازی زبانی و اغراقآمیز است که برای جلب توجه و کسب کسب انجام میشود. شاعر با این کار، ارزشهای دینی و معنوی را به دنیای سیاست و قدرت وارد میکند تا مشروعیت بیشتری برای حاکمان فراهم کند. این نوع ساختن، بیشتر یک ساختوساز زبانی است تا یک باور قلبی.
۳. ساختن کعبه عرفانی
قاآنی در کنار ساختن کعبه های سیاسی، به ساختن کعبه درونی نیز اشاره می کند. در این نظر، او کعبه را از یک بنای مادی به یک مفهوم عرفانی تبدیل میکند. «کعبه دل» که در شعر او میشود، یک بنای کاملاً مجازی و درونی است که انسان باید به جای توجه به ظاهر، به آن بپردازد.
مثلاً: «در طواف کعبهٔ دل کوش اگر نجات نجات / کز طواف کعبهٔ گل برنیاید هیچ کار» در این بیت، قاآنی یک کعبهٔ واقعی و نجاتبخش را در مقابل کعبهٔ مادی قرار میدهد. این ساختن، به شاعر اجازه میدهد که عمق فکری خود را نیز به نمایش بگذارد.
در مجموع، قاآنی در اشعار خود به جای اینکه در ساختن کعبهی واقعی اشاره کند، با بهرهگیری از مفاهیم دینی، کعبههای مجازی متعددی را میسازد. هر از این کعبهها کارکرد خاصی دارند: برخی برای مدح و تملق، و برخی دیگر برای بیان مفاهیم یک عرفانی. این نشاندهندهٔ تسلط قاآنی بر زبان و استفاده از واژگان دینی برای موارد مختلف است.