در اشعار اقبال لاهوری، عبارت مشخص «درخت معصومیت» در ارتباط مستقیم با کعبه به کار نرفته است. با این حال، می‌توان از طریق تحلیل نمادهای فلسفی او، ارتباط عمیقی میان این دو مفهوم برقرار کرد. در نگاه اقبال، کعبه خود تمثیلی از معصومیت ازلی و حقیقت ناب است و درخت، نمادی از حیات و رشد «خودی» مسلمانان.
کعبه: نماد معصومیت ازلی و حقیقت ناب
اقبال، کعبه را نمادی از نقطه آغازین، پاکی و بی‌گناهی می‌بیند. این معصومیت، همان توحید خالص و بی‌نقص است که هیچ بت، شرک و ریا در آن راه ندارد.
پاکسازی از خاشاک بتان: اقبال از کعبه به عنوان مکانی یاد می‌کند که از «خاشاک بتان» پاک شد. این پاکسازی، نمادی از بازگشت به معصومیت اولیه و حقیقت بی‌آلایش است.
«آنکه خاشاک بتان از کعبه رفت» این بیت، کعبه را نه فقط یک بنا، بلکه نمادی از پاکی و طهارت می‌داند که باید در وجود مسلمانان نیز تجلی یابد.
نماد هجرت از معصومیت: اقبال با درد و تأسف می‌گوید که مسلمانان از این منبع معصومیت و پاکی دور شده‌اند. این دوری، آنها را از وضعیت فطری خود خارج کرده است.
«از سواد کعبه چون آهو رمید/ ناوک صیاد پهلویش درید» این تمثیل، کعبه را نماد «بهشت معصومیت» می‌داند که مسلمانان از آن هجرت کرده‌اند و به همین دلیل در معرض خطر (ناوک صیاد) قرار گرفته‌اند.
درخت (خودی) و ریشه‌های آن در کعبه
در اندیشه اقبال، درخت نماد حیات، رشد و خودی است. اگرچه او مستقیماً از «درخت معصومیت» نام نمی‌برد، اما معتقد است که ریشه‌های درخت وجود مسلمانان باید در خاک پاک و معصومیت کعبه مستحکم شود.
کعبه به عنوان سرچشمه حیات: کعبه همان منبع پاکی است که درخت وجود مسلمانان باید از آن تغذیه کند. اما اقبال با دردمندی مشاهده می‌کند که این درخت به جای تغذیه از این منبع، به سمت تقلید و وابستگی به غیر گرایش یافته است.
نقد بازیگری در معصومیت: بزرگ‌ترین نگرانی اقبال آن است که این درخت (امت اسلامی) به ظاهر در حریم کعبه قرار دارد، اما میوه‌ای از ریا و نفاق می‌دهد. این تناقض نشان می‌دهد که معصومیت کعبه با بازیگری مسلمانان آلوده شده است.
«ره مده در کعبه ای پیر حرم اقبال را/ هر زمان در آستین دارد خداوندی دگر» این بیت نشان می‌دهد که حتی در مقدس‌ترین مکان (نماد معصومیت)، بت‌های مدرن رشد کرده‌اند و این درختِ ظاهراً بی‌عیب، در درون خود فساد و ریاکاری را جای داده است.
در نهایت، در نگاه اقبال، کعبه نماد معصومیت، پاکی و حقیقت ازلی است که مسلمانان از آن دور شده‌اند. او با حسرت از این فاصله سخن می‌گوید و درخت حیات امت را دعوت می‌کند تا با بازگشت به این منبع پاک، دوباره به رشد و شکوفایی برسد.