کعبه در شعر رضی‌الدین آرتیمانی، مانند بسیاری از شاعران عارف، نه به عنوان یک مکان جغرافیایی، بلکه به عنوان نمادی عمیق و چندوجهی به کار رفته است. ویژگی‌های اصلی کعبه در اشعار او عبارتند از:
۱. نماد کعبهٔ باطنی و مقصد اصلی سلوک
مهم‌ترین ویژگی کعبه در شعر آرتیمانی، تأکید بر "کعبهٔ مقصود" است که در "دل" سالک قرار دارد. او با تقابل دادن این کعبه با کعبهٔ ظاهری، به این حقیقت اشاره می‌کند که حج و عبادت حقیقی، سفری درونی برای رسیدن به معرفت است.
«صوفی بیا که کعبهٔ مقصود در دلست / حاجی به هرزه راه بیابان گرفته است» این بیت به روشنی نشان می‌دهد که آرتیمانی، ارزش واقعی را به سفر باطنی می‌دهد و سفر ظاهری (رفتن به بیابان) را بدون همراهی باطن، بی‌فایده می‌داند.
۲. تقابل با بتخانه، دیر و خرابات
آرتیمانی از کعبه برای ایجاد تضاد با مفاهیم دیگر استفاده می‌کند تا نگاه عرفانی خود را برجسته سازد:
کعبه و بتخانه: «درون کعبه‌ام بتخانه‌ای هست» این پارادوکس نشان می‌دهد که حتی در مقدس‌ترین مکان ظاهری، ممکن است بت‌های نفسانی و تعلقات دنیوی وجود داشته باشد. این تعبیر، تأکید بر اهمیت پاکسازی درون از "بت‌های" نفس را دارد.
کعبه و دیر: «نگشود ز کعبه در کسی را / از ما در دیر را سجودی» این ابیات بی‌ارزش بودن هرگونه عبادت صوری، چه در کعبه و چه در دیر (نماد عبادتگاه مسیحیان)، را بیان می‌کند. این نگاه فراتر از تعصبات مذهبی است و تأکید بر وحدت حقیقت در ورای ظواهر دارد.
کعبه و خرابات: «از کعبه اگر رو به خرابات توان کرد» «سر به کعبه کجا فرود آری / در خرابات اگر بیابی بار» این تقابل نشان می‌دهد که راه رسیدن به حق می‌تواند از طریق خرابات (نماد عشق و بی‌خودی) نیز باشد، و گاهی این مسیر باطنی، ارزشمندتر از ماندن در چارچوب‌های خشک ظاهری است.
۳. نمادی از دین‌داری ظاهری
در نگاه آرتیمانی، کعبه اغلب به عنوان نماد دین‌داری ظاهری و شریعت صوری به کار می‌رود. او به کسانی که تنها به ظاهر اعمال دینی می‌پردازند، نقد می‌کند و آنها را از حقیقت باطنی دور می‌داند.
«نه رسم دیر و نه آئین کعبه میدانی / ندانمت چه کسی، کافری، مسلمانی» در این بیت، آرتیمانی با بی‌اهمیت دانستن چارچوب‌های ظاهری (چه دیر و چه کعبه)، تأکید می‌کند که جستجوی حقیقت، فراتر از این تعاریف است و به ماهیت باطنی انسان بستگی دارد.
به طور خلاصه، کعبه در شعر آرتیمانی نمادی از کمال باطنی است که در درون انسان قرار دارد. او با قرار دادن کعبه در برابر مفاهیمی چون دل، خرابات و بتخانه، بر اهمیت سفر درونی و رهایی از قیدهای ظاهری تأکید می‌کند.