صائب تبریزی، استاد مسلم سبک هندی، از پارادوکس (متناقض‌نما) به عنوان ابزاری کلیدی برای بیان مفاهیم پیچیده و عمیق عرفانی استفاده می‌کند. او با کنار هم قرار دادن دو یا چند مفهوم متضاد در یک بیت، مخاطب را به تفکر وادار می‌کند و لایه‌های پنهان معنا را آشکار می‌سازد. در اشعار او، کعبه بستر اصلی این پارادوکس‌هاست.
پارادوکس‌ها در ابیات کعبه صائب، اغلب به دنبال بیان این مفاهیم هستند:
۱. تقابل ظاهر و باطن: کعبه ظاهری و کعبه باطنی.
۲. تقابل مکان و لامکان: حقیقت در جایی نیست.
۳. تقابل ثبات و حرکت: مقصد در حرکت است.
این مفاهیم با استفاده از پارادوکس، به زیبایی در شعر صائب تجلی یافته‌اند:
۱. پارادوکسِ کعبه در خانه
این پارادوکس، اصلی‌ترین پارادوکس در اشعار صائب است و بر این نکته تأکید دارد که برای یافتن حقیقت، نیازی به سفر بیرونی نیست، زیرا حقیقت در درون خود انسان است.
غزل شماره ۵۵۰۱:
همان در خانه خود کعبه را ادراک می کردم بهم پیچیدن طومار هستی بود منظورم
پارادوکس: "دیدن کعبه در خانه". این دو مکان در حالت عادی از هم بسیار دورند، اما صائب با این متناقض‌نما نشان می‌دهد که کعبه حقیقی در همین خانه وجود (دل) انسان قرار دارد.
۲. پارادوکسِ بت‌پرستی در کعبه
صائب با استفاده از این پارادوکس، به نقد ریاکاری و ظاهرپرستی می‌پردازد و نشان می‌دهد که پاکی باطن، شرط اصلی عبادت است.
غزل شماره ۶۹۶۳:
ز خود تا نگذری صائب چو مردان اگر در کعبه باشی بت پرست
پارادوکس: "بت‌پرست بودن در کعبه". کعبه مقدس‌ترین مکان برای توحید است و بت‌پرستی در آنجا متضاد است. صائب با این پارادوکس می‌گوید که اگر انسان از نفس خود نگذرد، حتی در کعبه نیز به پرستش بتِ نفس مشغول است.
۳. پارادوکسِ رسیدن بدون حرکت
صائب در ابیات خود، سفر درونی را بر سفر بیرونی ارجح می‌داند و پارادوکس حرکت و عدم حرکت را برای بیان این مفهوم به کار می‌برد.
غزل شماره ۶۴۲۰:
با صدق عزیمت نبود راحله در کار در کعبه رسیدیم به احرام گرفتن
پارادوکس: "رسیدن به کعبه در زمان احرام بستن". احرام بستن اولین قدم است، اما صائب می‌گوید که اگر نیت خالص باشد، با همان قدم اول، به مقصد رسیده‌ای. این پارادوکس نشان می‌دهد که سفر حقیقی، نه با پای فیزیکی، بلکه با عزم و نیت خالص انجام می‌شود.
۴. پارادوکسِ حرکت و ثبات
صائب، کعبه (نماد ثبات) را با حرکت‌های متناقض و پویا ترکیب می‌کند تا به عمق حقیقت دست یابد.
غزل شماره ۶۵۱۶:
کعبه سنگ به دل می زند خلیل از تو الف به سینه کشد بال جبرئیل از تو
پارادوکس: "کعبه (سنگ بی‌جان و ثابت) سنگ به دل می‌زند (عمل انسانی و بی‌قراری)". این متناقض‌نما، به کعبه روحی عاشق و بی‌قرار می‌بخشد و نشان می‌دهد که در نگاه عارف، هر شیئی، حتی سنگ، می‌تواند در برابر عظمت الهی بی‌قرار باشد.
این پارادوکس‌ها نشان می‌دهند که صائب با استفاده از تضادها، به دنبال بیان حقیقتی است که فراتر از منطق و ظاهر است. او کعبه را به ابزاری برای کشف "وحدت در کثرت" و "باطن در ظاهر" تبدیل می‌کند.