صائب تبریزی در اشعار خود، از نماد پروانه برای بیان مفاهیم عمیق عاشقانه و عرفانی استفاده می‌کند و آن را با کعبه پیوند می‌زند. در این نگاه، پروانه نه تنها نمادی از بی‌قراری عاشق، بلکه الگویی از ایثار و فدایی شدن در راه حقیقت است. این پیوند، لایه‌های جدیدی از معنا به این دو نماد می‌بخشد.
۱. پروانه، نماد طواف عاشقانه
در نگاه صائب، طواف پروانه به گرد شمع، نمادی از طواف عاشقانه به دور کعبه است. پروانه با سوختن خود در آتش شمع، به وصال می‌رسد و این، هدف نهایی از طواف حقیقی است.
غزل شماره ۳۱۲:
کعبه پروانه صفت گرد نیازم گردد به گریبان نرسد نکهت دامن دارش
این بیت، تصویری بسیار بدیع و وارونه از رابطه پروانه و کعبه ارائه می‌دهد. شاعر می‌گوید که کعبه مانند پروانه‌ای، گرد نیاز او می‌گردد. این تصویر نشان‌دهنده عظمت مقام عاشق و نیاز کعبه به اوست. در این نگاه، پروانه نماد حرکت و طلب است و کعبه، نماد مقصد.
غزل شماره ۵۵۸۰:
به گرد کعبه فانوس گردیدن نمی‌دانم لباسی نیست چون پروانه عشق پرده سوز من
شاعر می‌گوید که او طواف‌کننده معمولی نیست که مانند پروانه به دور فانوس (نماد کعبه ظاهری) بگردد. او مانند پروانه عشق است که می‌سوزد و از تعلقات می‌رهد. این بیت نشان می‌دهد که طواف حقیقی، نه با چرخش ظاهری، بلکه با سوختن در آتش عشق و رها شدن از قید و بندها حاصل می‌شود.
۲. پروانه، نماد بی‌خبری و خودسوزی
پروانه در نگاه صائب، نمادی از عاشقی است که با وجود بی‌خبری از عاقبت کار خود، با اشتیاق به سوی معشوق (شمع) می‌شتابد و با سوختن به وصال می‌رسد.
غزل شماره ۶۱۵۴:
کعبه گر آید به استقبال من پر دور نیست دود شمع ما ز صد کاشانه می آید برون
در این بیت، دود شمع، نتیجه سوختن پروانه (عاشق) است. شاعر می‌گوید که اگر کعبه به استقبال او بیاید، عجیب نیست، زیرا دود عشق او از صد خانه بالا رفته است. این تصویر نشان‌دهنده قدرت خودسوزی در راه حقیقت است که حتی کعبه را نیز به حرکت وامی‌دارد.
غزل شماره ۵۴۴۲:
صد کبورت گر فرستد کعبه، بالین نشکنیم ما و بت یک روز در بتخانه پا افشرده ایم
در این بیت، کبوتر نمادی از آرامش است، اما شاعر و معشوقش (پروانه) در بتخانه (نماد بی‌قراری) ایستاده‌اند. این نشان می‌دهد که پروانه آرامش را در سوختن می‌بیند نه در بازگشت به لانه (آرامش کبوتر).
۳. پروانه، نماد رهایی و وصال
در نهایت، پروانه با سوختن خود به کمال می‌رسد و به وصال حقیقت نائل می‌شود. این کمال، همان مقصود نهایی است که سالک در جستجوی آن است.
غزل شماره ۶۴۶۲:
در فلاخن می گذارد شوق آخر کعبه را تا به کی بر دل گذارد دست بی دیدار تو؟
در این بیت، شوق و عشق (نماد پروانه) آنقدر قوی است که کعبه را از جای خود حرکت می‌دهد. این حرکت، نمادی از رهایی و وصال است که به وسیله عشق (پروانه) حاصل می‌شود.
در مجموع، صائب از پروانه به عنوان یک نماد پویا برای نشان دادن مراحل سیر و سلوک استفاده می‌کند. پروانه، از طواف ظاهری فراتر رفته و با خودسوزی عاشقانه، به کعبه حقیقی که همان وصال است، می‌رسد.