بر اساس اشعاری که از سیف فرغانی بررسی کردیم، مناسک حج از دیدگاه او به دو شکل دیده می‌شود:
۱. نمادهای ظاهری و مورد نقد
سیف فرغانی به مناسک ظاهری حج که ممکن است توسط ریاکاران انجام شود، نگاهی انتقادی دارد. او این مناسک را به خودی خود هدف نمی‌داند، بلکه آنها را وسیله‌ای برای رسیدن به حقیقت می‌داند.
طواف: او طواف ظاهری کعبه را با "طواف در کوی معشوق" مقایسه می‌کند. در نگاه او، حاجی حقیقی کسی است که با "جان" خود طواف می‌کند، نه صرفاً با جسمش.
رمی جمرات (سنگ زدن به شیطان): هرچند در اشعار بررسی‌شده مستقیماً به آن اشاره نشده، اما نگاه او به اعمال ظاهری نشان می‌دهد که رمی جمرات نیز از دید او، نمادی از "سنگ زدن به نفس اماره و شیطان درونی" است، نه صرفاً پرتاب سنگ به ستون‌های سنگی.
وقوف در عرفات و مشعر: در این ابیات، وقوف (ماندن) نمادی از تمرکز و حضور قلب در برابر خداوند است.
۲. نمادهای عرفانی و باطنی
در نگاه سیف فرغانی، هر کدام از مناسک حج، یک معنای عرفانی و درونی دارند:
احرام: نمادی از ترک خودیت و نفس‌پرستی. در این مرحله، حاجی از خود و تعلقات دنیوی‌اش رها می‌شود.
طواف: نمادی از عشق و سرسپردگی به معشوق (خداوند). طواف‌کننده با چرخش به دور کعبه، نشان می‌دهد که قلب و زندگی‌اش بر محور عشق الهی می‌گردد.
کعبه: نمادی از "خانه دل" و "قبله عشق". هدف نهایی حاجی، رسیدن به این کعبه درونی و تطهیر آن از هر گونه آلودگی است.
سعی صفا و مروه: نمادی از تلاش و جستجو برای یافتن حقیقت. این تلاش نه در یک مسیر جغرافیایی، بلکه در مسیر سیر و سلوک معنوی است.
به طور خلاصه، در اشعار سیف فرغانی، مناسک حج بهانه‌ای هستند برای بیان مفاهیم عمیق‌تر عرفانی. او به مخاطب خود می‌آموزد که برای رسیدن به خدا، باید از قالب‌های ظاهری و ریاکارانه عبور کرده و به باطن و حقیقت این مناسک دست یابد.
============
مناسک حج
مناسک حج مجموعه‌ای از اعمال و عبادات است که مسلمانان در شهر مکه و اطراف آن، در زمان معینی از سال، برای انجام فریضه حج به جا می‌آورند. این اعمال ریشه در تعالیم حضرت ابراهیم (ع) دارد و هدف از آن، تقرب به خداوند و رسیدن به حقیقت توحید است.
مناسک حج به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:
حج تمتع: این نوع حج برای کسانی است که از مکه دور هستند. این حج شامل دو بخش است:
عمره تمتع: اعمالی که قبل از شروع حج اصلی انجام می‌شود.
حج تمتع: اعمال اصلی حج که در ایام خاصی انجام می‌شود.
حج افراد: این نوع حج برای ساکنین مکه است و شامل اعمال حج بدون عمره می‌شود.
حج قِران: این نوع حج نیز برای ساکنین مکه است و با حج افراد شباهت دارد، با این تفاوت که حاجی باید قربانی را از میقات با خود همراه داشته باشد.
مراحل و اعمال حج تمتع
اعمال حج تمتع به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:
۱. اعمال عمره تمتع
این اعمال در ماه ذی‌الحجه و قبل از شروع حج اصلی انجام می‌شود:
احرام: حاجی با نیت عمره تمتع، از یکی از میقات‌ها (مکان‌های مشخص) لباس احرام می‌پوشد و از برخی محرمات دوری می‌کند.
طواف: هفت بار به دور خانه کعبه می‌گردد.
نماز طواف: دو رکعت نماز بعد از طواف، پشت مقام ابراهیم می‌خواند.
سعی: هفت بار مسیر بین کوه‌های صفا و مروه را طی می‌کند.
تقصیر: مقداری از مو یا ناخن خود را کوتاه می‌کند و با این عمل از احرام خارج می‌شود.
۲. اعمال حج تمتع
این اعمال از روز هشتم ذی‌الحجه آغاز می‌شود:
احرام: حاجی دوباره با نیت حج تمتع، در مکه احرام می‌بندد.
وقوف در عرفات: از ظهر روز نهم ذی‌الحجه تا غروب در صحرای عرفات می‌ماند. این وقوف، یکی از مهم‌ترین ارکان حج است.
وقوف در مشعرالحرام: شب دهم ذی‌الحجه را در مشعرالحرام می‌گذراند.
رمی جمره عقبه: در روز عید قربان (دهم ذی‌الحجه)، هفت سنگریزه به نماد شیطان پرتاب می‌کند.
قربانی: یک قربانی در منا ذبح می‌کند.
حلق یا تقصیر: موی سر را می‌تراشد (حلق) یا کوتاه می‌کند (تقصیر).
طواف حج و نماز آن: دوباره به مکه بازگشته و هفت بار طواف حج را انجام می‌دهد و سپس نماز آن را می‌خواند.
سعی بین صفا و مروه: برای دومین بار، سعی بین صفا و مروه را انجام می‌دهد.
طواف نساء و نماز آن: برای حلال شدن ارتباط زناشویی، طواف نساء را انجام می‌دهد و نماز آن را می‌خواند.
بیتوته در منا و رمی جمرات: شب‌های یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه را در منا می‌ماند و در هر روز، هر سه جمره را رمی می‌کند.
ارکان و واجبات حج
ارکان: اعمالی که اگر حتی سهواً هم ترک شوند، حج باطل است. مهم‌ترین ارکان شامل احرام، وقوف در عرفات و وقوف در مشعرالحرام است.
واجبات: اعمالی که ترک عمدی آنها حج را باطل می‌کند، اما ترک سهوی آنها با کفاره قابل جبران است. این واجبات شامل بسیاری از اعمال دیگر حج می‌شود.