تحلیل تجلی سلبی و ثبوتی الهی در کعبه، به معنای بررسی کعبه از دو منظر متضاد اما مکمل است: تجلی ثبوتی (اثباتی) که صفات وجودی و کمالی خداوند را در کعبه نشان می‌دهد، و تجلی سلبی (تنزيهی) که به ورای مکان و زمان بودن خدا اشاره دارد و هرگونه تعین را از ذات او سلب می‌کند.
تجلی ثبوتی (اثبات الهی)
این تجلی بر صفات کمالی خداوند تأکید دارد و کعبه را به عنوان آیینه‌ای برای مشاهده این صفات نشان می‌دهد. در این دیدگاه، کعبه تجلی‌گاه جمال، رحمت، ولایت و قدرت الهی است.
جمال و رحمت: کعبه به عنوان "رخسار جانبخش" معشوق (شمس مغربی) تجلی‌گاه صفات جمالی خداوند است. این نگاه، به اثبات وجود خداوند از طریق زیبایی و لطف او می‌پردازد.
ولایت: کعبه به عنوان "مشکوی" ولیّ و انسان کامل (غبار همدانی) تجلی‌گاه ولایت الهی است. در اینجا، صفات سرپرستی و نزدیکی خداوند در وجود انسان کامل به اثبات می‌رسد.
این رویکرد، کعبه را به عنوان یک "وجود" مقدس و اثباتی برای خدا می‌بیند.
تجلی سلبی (تنزيه الهی)
این تجلی بر تنزیه خداوند از هرگونه صفت و تعین، از جمله مکان و زمان، تأکید دارد. در این دیدگاه، کعبه تنها یک نماد است که سالک باید از آن عبور کند تا به حقیقت مطلق و نامتعین برسد.
شمس مغربی در غزل شماره ۱۱۶، به عبور از کعبه اشاره می‌کند:
از کعبه و بتخانه و زنّار و چلیپا / از میکده و کوی خرابات گذشتیم
این عبور، به معنای نفی هرگونه تعین است. شاعر با گذشتن از کعبه، به این حقیقت اشاره می‌کند که خداوند در هیچ مکانی محدود نیست و نمی‌توان او را با هیچ نمادی تعریف کرد. این نگرش، به مقام "نیستی" و ورای وجود بودن خداوند اشاره دارد.
وحدت تجلی سلبی و ثبوتی در کعبه
اوج عرفان در این است که این دو تجلی متضاد، در یک نقطه واحد به وحدت می‌رسند. کعبه هم زمان هم نمادی از تجلیات ثبوتی است و هم باید برای رسیدن به ذات نامتعین، از آن عبور کرد.
غبار همدانی ابتدا به "ثبوت" کعبه به عنوان یک مقصد اشاره می‌کند، اما سپس با رسیدن به "مشکوی" معشوق، از محدودیت آن سلب هویت می‌کند.
شمس مغربی نیز ابتدا کعبه را به رخسار معشوق اثبات می‌کند، اما در جایی دیگر از آن عبور می‌کند.
این پارادوکس نشان می‌دهد که عارف باید ابتدا از طریق تجلیات ثبوتی (کعبه) به خدا برسد و سپس در مرحله نهایی، همه این تعینات را نفی کند تا به حقیقت مطلق و ورای همه صفات دست یابد. کعبه، در این نگاه، پلی است که سالک را از دنیای کثرت و تعینات به عالم وحدت و تنزیه می‌رساند.