در عبارات رشیدالدین میبدی، پیشهای از اهل حقیقت مفهومی کلیدی است که با قبل از شریعت در تقابل قرار میگیرد. میبدی با این تمایز، لایههای باطنی و عرفانی اندیشهاش را میکند.
اهل شریعت در مقابل اهل حقیقت
در میبدی، اهل شریعت نگاه کسانی هستند که به اعمال ظاهری دین پایبندند و برایشان کعبه قبله اصلی است. او میگوید: « پیش از اهل شریعت کعبه است».
در مقابل، اهل حقیقت کسانی هستند که از ظاهر فراتر رفته اند و به باطن و جوهر دین رسیده اند. برای آنها، قبله نه یک مکان، بلکه خود خداوند است. میبدی در این باره مینویسد: « قبله اهل حقیقت فوق العرش».
این دوگانگی نشاندهنده سطح سلوک است:
اهل شریعت : به اعمال ظاهری مانند نماز و حج میپردازند و هدفشان کعبه است.
اهل حقیقت : با گذر از ظواهر، هدفشان را خودِ خداوند مییابند و به مقامی میرسند که قبل از آنها فراتر از جهان مادی است.
به بیان دیگر، میبدی میخواهد بگوید که گرچه هر دو گروه در یک مسیر قرار دارند، هدف و هدف نهایی آنها متفاوت است. یکی به ظاهر و دیگری به حقیقت مینگرد. این نگاه، ماهیت باطن عرفان را به زیبایی میسازد.