برداشت

بر اساس ابیات و متون ارائه شده از سعدی شیرازی، دیدگاه او درباره دنیا و آخرت را می‌توان در سه محور اصلی و با نگاهی اخلاقی، حکمی و عرفانی تحلیل کرد.

۱. دنیا، پل گذر و مزرعه آخرت

سعدی، به مانند ناصرخسرو و میبدی، دنیا را نه مقصد نهایی، بلکه یک گذرگاه و فرصت برای کسب توشه آخرت می‌داند.

• دنیا، پل گذر: او با استناد به حدیث نبوی می‌گوید: "دنیا پلیست بر گذر راه آخرت / اهل تمیز خانه نگیرند بر پلی." این دیدگاه نشان می‌دهد که دنیا صرفاً یک محل عبور است و عاقلان در آن اقامت نمی‌گزینند.

• دنیا، مزرعه عمل: سعدی دنیا را "بستان زرع آخرت" می‌داند و بر این باور است که انسان باید در این مزرعه، تخم عمل نیک بکارد تا در آخرت، محصول آن را برداشت کند.

۲. ترک هر دو جهان برای وصال دوست

سعدی در اوج نگاه عرفانی خود، دل کندن از دنیا و آخرت را شرط لازم برای رسیدن به وصال دوست می‌داند. این نگاه، نشان‌دهنده فدا کردن تمامی تعلقات برای رسیدن به معشوق الهی است.

• دوست به دنیا و آخرت نتوان داد: او می‌گوید: "دل از محبت دنیا و آخرت کندم." این عبارت نشان می‌دهد که برای رسیدن به محبت واقعی، باید از هر دو جهان دل کند.

• وصال برتر از هر دو جهان: سعدی معتقد است که یک لحظه انس با دوست، از خریدن دنیا و آخرت با هم، ارزشمندتر است: "رایگان است یک نفس با دوست / گر به دنیا و آخرت بخری."

۳. تقابل و ناسازگاری دنیا و آخرت

سعدی به ناسازگاری دنیا و آخرت اشاره دارد. او معتقد است که دلبستگی به دنیا، مانع از کسب سعادت اخروی می‌شود.

• مخالفت دنیا با آخرت: او می‌گوید: "آن که دانه نکاشت ابله و دخل انتظار کرد / دنیا که جسر آخرتش خواند مصطفی / جای نشست نیست بباید گذار کرد." این سخن نشان می‌دهد که غفلت از دنیا به مثابه غفلت از آخرت است.

• قناعت در مقابل دنیا: سعدی، قناعت را در برابر گنج دنیا قرار می‌دهد و تأکید می‌کند که چشم طمع هرگز پر نمی‌شود.

جمع‌بندی

دیدگاه سعدی درباره دنیا و آخرت، ترکیبی از نگاه اخلاقی (دنیا، پل گذر)، نگاه حکمی (دنیا، مزرعه آخرت) و نگاه عرفانی (ترک هر دو جهان برای وصال دوست) است. او با زبانی ساده و روان، بر اهمیت عمل نیک، قناعت، و رها شدن از تعلقات برای رسیدن به سعادت ابدی تأکید می‌کند. این نگاه جامع و متعادل، او را از دیگر ادبای هم‌عصر خود متمایز می‌سازد.