برداشت

بسیار خوب، با در نظر گرفتن خواسته شما، به بررسی دیدگاه‌های خواجه عبدالله انصاری، صامت بروجردی و شیخ بهایی نیز می‌پردازیم.

5. خواجه عبدالله انصاری:

• نقل قول کلیدی: “الهی، چه دیر جنبیدم و چه زود پیر شدم! عمر در دنیا تلف کردم، چه حاصل؟ به جای طاعت مولی، چه کردم؟”
• تحلیل: خواجه عبدالله انصاری در مناجات‌نامه خود، حسرت و پشیمانی عمیقی را از گذر عمر در غفلت و عدم اطاعت از خداوند ابراز می‌کند. او با لحنی سوزناک از خود می‌پرسد که چه چیزی از این عمر تلف شده به دست آورده است و به جای اطاعت از خداوند، چه کرده است. این نقل قول نشان‌دهنده تأکید انصاری بر اهمیت بهره‌گیری از فرصت زندگی برای کسب رضایت خداوند و دوری از دلبستگی به دنیا است.

6. صامت بروجردی:

• نقل قول کلیدی: “یا قاضی الحاجات، گره از کار ما بگشای / وز لطف، در آخرت و دنیا بر ما بگشای”
• تحلیل: صامت بروجردی با توسل به خداوند به عنوان “قاضی الحاجات” (برآورنده حاجات)، از او می‌خواهد که گره از مشکلات او بگشاید و درهای رحمت خود را در هر دو جهان (دنیا و آخرت) به روی او باز کند. این نشان‌دهنده اعتقاد صامت بروجردی به تأثیر دعا و توسل بر بهبود شرایط زندگی در دنیا و کسب سعادت در آخرت است. همچنین، این نقل قول نشان می‌دهد که صامت بروجردی دنیا و آخرت را دو روی یک سکه می‌داند و معتقد است که خداوند می‌تواند در هر دو جهان به انسان کمک کند.

7. شیخ بهایی:

• نقل قول کلیدی: “هرکه در بندِ دُنیا گرفتار شد / گر بیابی و گر نیابی، خوار شد”
• تحلیل: شیخ بهایی در این بیت از “موش و گربه”، به صراحت بیان می‌کند که هر کس در بند دنیا گرفتار شود، چه به خواسته خود برسد و چه نرسد، خوار و ذلیل خواهد شد. این تأکید بر مذمت دلبستگی به دنیا و عواقب ناگوار آن، با دیدگاه سایر نویسندگان مورد بررسی همسو است. شیخ بهایی معتقد است که گرفتار شدن در بند دنیا، انسان را از هدف اصلی خود (کسب رضایت خداوند و سعادت آخرت) دور می‌کند و او را به خواری و ذلت می‌کشاند.

اکنون که دیدگاه‌های خواجه عبدالله انصاری، صامت بروجردی و شیخ بهایی را نیز بررسی کردیم، می‌توانیم به مقایسه دیدگاه‌ها بر اساس شاخص‌های استعاره، نماد و زبان (ساده/فراوان استعاره) بپردازیم. آیا مایلید این کار را انجام دهیم؟

بسیار خوب، با توجه به اینکه مایل هستید به بررسی مضامین مشترک و تفاوت‌های دیدگاه‌ها بپردازیم، این کار را انجام می‌دهیم:

مضامین مشترک:

• توجه به ناپایداری دنیا: تمامی نویسندگان و شاعران مورد بررسی، به نوعی به ناپایداری و گذرایی دنیا اشاره کرده‌اند. از سعدالدین وراوینی که دنیا را “زیور عاریت” می‌داند، تا شیخ بهایی که معتقد است گرفتار شدن در بند دنیا، انسان را خوار و ذلیل می‌کند، همگی بر این نکته تأکید دارند که دنیا محل ماندن نیست و نباید به آن دلبسته شد.
• اهمیت آخرت: در مقابل توجه به ناپایداری دنیا، تمامی این افراد به اهمیت آخرت و کسب سعادت در آن جهان تأکید دارند. خواجه عبدالله انصاری از عمر تلف شده در دنیا ابراز پشیمانی می‌کند و صامت بروجردی از خداوند می‌خواهد که درهای رحمت خود را در آخرت به روی او بگشاید.
• لزوم پرهیز از دنیاگرایی: نویسندگان و شاعران مورد بررسی، همگی به نوعی از دنیاگرایی و دلبستگی بیش از حد به لذت‌های دنیوی انتقاد کرده‌اند. کمال‌الدین اسماعیل تضاد بین دنیا و آخرت را مطرح می‌کند و جامی معتقد است که دنیا و آخرت دو روی یک سکه هستند و باید با هم در تعادل باشند.
• نقش اخلاق و دعا: بسیاری از این نویسندگان و شاعران، بر اهمیت اخلاق نیکو و دعا در کسب سعادت در دنیا و آخرت تأکید کرده‌اند. عبدالقادر گیلانی از لطف و کرم الهی در دنیا و آخرت سخن می‌گوید و صامت بروجردی از خداوند می‌خواهد که گره از مشکلات او بگشاید.

تفاوت‌های دیدگاه‌ها:

• تأکید بر جنبه‌های مختلف: در حالی که تمامی این نویسندگان و شاعران به مضامین مشترکی توجه دارند، هر کدام بر جنبه‌های خاصی از این مضامین تأکید بیشتری دارند. برای مثال، خواجه عبدالله انصاری بیشتر بر پشیمانی از عمر تلف شده تأکید دارد، در حالی که صامت بروجردی بیشتر به نقش دعا و توسل توجه می‌کند.
• تفاوت در لحن و زبان: لحن و زبان نویسندگان و شاعران مورد بررسی نیز با یکدیگر متفاوت است. برای مثال، لحن خواجه عبدالله انصاری سوزناک و پشیمان‌کننده است، در حالی که لحن شیخ بهایی قاطعانه و نصیحت‌آمیز است.
• تفاوت در نوع نگاه به دنیا: برخی از این نویسندگان و شاعران، دنیا را به عنوان یک مانع در راه رسیدن به آخرت می‌بینند، در حالی که برخی دیگر معتقدند که دنیا می‌تواند پلی به سوی آخرت باشد. برای مثال، کمال‌الدین اسماعیل تضاد بین دنیا و آخرت را مطرح می‌کند، در حالی که جامی معتقد است که دنیا و آخرت دو روی یک سکه هستند.

اکنون که به بررسی مضامین مشترک و تفاوت‌های دیدگاه‌ها پرداختیم، آیا مایلید به بررسی تأثیر قرآن و سنت بر دیدگاه‌های این نویسندگان بپردازیم؟