چهارشنبه بیست و دوم مرداد ۱۴۰۴ - 0:42 - علی رضا نقش نیلچی -
با بررسی متون ارائه شده، می‌توان دیدگاه نویسندگان مختلف (جامی، سعدالدین وراوینی، کمال‌الدین اسماعیل، عبدالقادر گیلانی، خواجه عبدالله انصاری، شیخ بهایی و صامت بروجردی) را در مورد دنیا و آخرت به صورت زیر خلاصه کرد:
1. جامی:
- دنیا و آخرت: دنیا (یسار) و آخرت (یمین) هر دو زیر نگین خاتم‌المرسلین (ص) هستند. این نشان‌دهنده‌ی تسلط و اشراف پیامبر (ص) بر هر دو جهان است.
2. سعدالدین وراوینی (مرزبان‌نامه):
- زهد و ترک دنیا: مرزبان از حطام دنیاوی فطام یافته و همت بر کسب سعادت باقی گماشته است.
- فریبندگی دنیا: مال و متاع دنیا همچون دیگر آرایش‌های مزور، زیوری عاریتی است که بر ظواهر حال آدمی‌زاد بسته شده و هیچ وزنی ندارد.
- پیامد دلبستگی به دنیا: انبوهی حشر به در خانه‌ی بیگانه کشیدن، بدنامی دنیا و ناکامی آخرت را به همراه دارد.
3. کمال‌الدین اسماعیل:
- غفلت از آخرت: کسی که روز در غم دنیا و شب در خواب غفلت است، از کار آخرت بی‌خبر است.
- وصال دوست و بلاکشی: برای رسیدن به وصال دوست (خدا)، باید بلاکش بود.
- بهره‌وری از آخرت: آرزوی بهره‌ور شدن فرزند از سود آخرت پس از مرگ.
- دنیا و اهل دنیا در نزد پیامبر (ص): دنیا و اهل دنیا در نزد پیامبر (ص) هر دو خوار هستند.
- طلب نیکنامی: طلب نیکنامی دنیا و آخرت از طریق ثنای پیامبر (ص).
4. عبدالقادر گیلانی:
- پاداش اخروی: در آخرت در مقابل هر نکوئی، پاداشی چند برابر داده می‌شود.
- آخرت و می: وعده دادن می در آخرت و درخواست جامی از آن در دنیا.
5. خواجه عبدالله انصاری:
- دریغا از غفلت: دریغا از اینکه عمر خویشتن را نشناختیم و از کار دنیا به اطاعت مولا نپرداختیم.
6. صامت بروجردی:
- مشکل گره خوردن دنیا و آخرت: دنیا گره زده در کار آخرت؛ درخواست گشایش از خدا.
7. شیخ بهایی:
- تأثیر انتخاب بر دنیا و آخرت: اگر کسی به تصرف دیگری درآید، هم برای دنیا و هم برای آخرت نقصان دارد و مورد سرزنش خواهد بود.
مقایسه با دیدگاه فیض کاشانی:
- محوریت اهل‌بیت (ع): فیض کاشانی دیدگاه خود را حول محور اهل‌بیت (ع) و برتری آنها بر فرشتگان شکل می‌دهد. در متون ارائه شده از دیگر نویسندگان، گرچه به پیامبر (ص) اشاره شده، اما تمرکز بر اهل‌بیت (ع) به اندازه‌ی فیض کاشانی نیست.
- زهد و ترک دنیا: بیشتر نویسندگان (سعدالدین وراوینی، خواجه عبدالله انصاری) به موضوع زهد و ترک دنیا اشاره می‌کنند. این موضوع در دیدگاه فیض کاشانی نیز وجود دارد، اما او زهد را در راستای رسیدن به معرفت الهی و تقرب به اهل‌بیت (ع) می‌داند.
- غفلت از آخرت: کمال‌الدین اسماعیل و خواجه عبدالله انصاری به غفلت از آخرت و لزوم توجه به آن اشاره می‌کنند. این موضوع در دیدگاه فیض کاشانی نیز وجود دارد، اما او توجه به آخرت را در پرتو ولایت اهل‌بیت (ع) معنا می‌کند.
- پاداش اخروی: عبدالقادر گیلانی به پاداش اخروی اشاره می‌کند. این موضوع در دیدگاه فیض کاشانی نیز وجود دارد، اما او پاداش اخروی را نتیجه‌ی معرفت الهی و ولایت اهل‌بیت (ع) می‌داند.
- نگاه عرفانی: هم فیض کاشانی و هم برخی دیگر از نویسندگان (عبدالقادر گیلانی، خواجه عبدالله انصاری) نگاهی عرفانی به دنیا و آخرت دارند. با این حال، عرفان فیض کاشانی رنگ و بوی شیعی-امامی دارد و بر محوریت اهل‌بیت (ع) استوار است.
به طور خلاصه، دیدگاه نویسندگان مختلف در مورد دنیا و آخرت، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با دیدگاه فیض کاشانی دارد. بیشتر نویسندگان به زهد، غفلت از آخرت و پاداش اخروی اشاره می‌کنند. با این حال، فیض کاشانی دیدگاه خود را حول محور اهل‌بیت (ع) شکل می‌دهد و برتری آنها بر فرشتگان را مورد تأکید قرار می‌دهد. عرفان فیض کاشانی نیز رنگ و بوی شیعی-امامی دارد.