سنایی
سنایی غزنوی و تصویر ملائکه در شعر او
ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی (۴۷۳-۵۴۵ قمری)، از پیشگامان شعر عرفانی فارسی، در آثار خود به ویژه حدیقةالحقیقه و دیوان قصاید، نگاهی عمیق و چندبعدی به ملائکه دارد. نگاه سنایی به فرشتگان ترکیبی از:
۱. ملائکه در مقام خادمان پیامبر اکرم(ص)
سنایی در مقدمة حدیقةالحقیقه با تعبیر زیبایی پیامبر(ص) را:
"طاووس ملائکه و اخ انبیا"
میخواند که نشان میدهد:
پیامبر(ص) چنان مقامی دارد که حتی فرشتگان مانند طاووسان به دور او حلقه زده اند
این تصویر بیانگر برتری انسان کامل بر ملائکه است
اشاره به حدیث "لو لاک لما خلقت الافلاک" دارد
۲. ملائکه و مسئولیتهای الهی
سنایی در جای دیگری میفرماید:
"ملک را یک سر تسبیح و تقدیس است"
که بیانگر:
تسبیحگوی دائمی بودن فرشتگان (نظیر آیۀ "یسبحون اللیل والنهار لا یفترون")
تفاوت ماهوی ملائکه با انسان که دارای اختیار است
۳. طاووس ملائکه (نماد پیامبر)
تعبیر "طاووس ملائکه" برای پیامبر(ص) نشان میدهد:
زیبایی و کمال پیامبر(ص) که فرشتگان را محو خود کرده
اشاره به مقام "قاب قوسین او ادنی" در معراج
سنایی این مفهوم را از احادیث معراج اقتباس کرده است
۴. مقایسه نگاه سنایی با دیگران
شاعرویژگی ملائکه
سنایی طاووسان گرداگرد پیامبر، خادمان حق
مولوی فرشتگان عاشق اما بی اختیار
عطارملائکه حیران مقام عارفان
حافظ فرشتگان مست ناشده از جام عشق
۵. نتیجه گیری
سنایی ملائکه را:
۱. موجوداتی مقدس ولی فاقد اختیار میداند
۲. در خدمت انسان کامل و اولیای الهی تصویر میکند
۳. با تعابیر بدیع مانند "طاووس ملائکه" میستاید
۴. همواره در مقام دوم پس از انسان کامل قرار میدهد
این نگاه بعدها در شعر عطار و مولوی به اوج خود رسید.