(از قرن ۴ تا ۱۴ هجری با تحلیل ۲۵ چهره شاخص)
۱. دوره شکل‌گیری (قرن ۴-۵ هجری)
چهرهمفهوم غیبنمادهاویژگی‌ها
سنایی غزنوی حقیقت پنهان نور، عقل غیب با تهذیب نفس کشف می‌شود
نصرالله منشی تقدیر الهی در کلیله حیوانات نمادین غیب به صورت غیرمستقیم بیان می‌شود
۲. دوره اوج عرفان (قرن ۶-۷ هجری)
چهره مفهوم غیب نمادهاویژگی‌ها
عطار نیشابوری مقصد سلوک (سیمرغ)پرندگان، کوه قاف غیب با فنا در حق درک می‌شود
مولوی خاستگاه عشق نی، دریا، شمس پارادوکس‌های عرفانی
سعدی عدل پنهان الهی آینه، بارانن گاه اخلاق‌محور
۳. دوره تلفیق فلسفه و عرفان (قرن ۷-۹ هجری)
چهره مفهوم غیب نمادها ویژگی‌ها
حافظ راز هستی جام شراب، زلف ایهام و ابهام
جامی مخزن اسراردفتر غیب تلفیق عرفان و فلسفه
محتشم کاشانی غیب شیعی حرم عصمت تأکید بر امامت و ولایت
۴. دوره پیچیدگی‌های زبانی (قرن ۱۰-۱۲ هجری)
چهره مفهوم غیب نمادهاویژگی‌ها
صائب تبریزی معمای وجودپ رده، مه سبک هندی با ابهام‌های پیچیده
بیدل دهلوی عدم و هستی آینه، سایه زبان پیچیده و انتزاعی
۵. دوره معاصر (قرن ۱۳-۱۴ هجری)
چهره مفهوم غیب نمادهاویژگی‌ها
اقبال لاهوری خودی و اختیاربال پروازتلفیق عرفان و مدرنیته
مطهری غیب فلسفی عقل و وحی تحلیل عقلی مفاهیم دینی
تحلیل کلان سیر تحول
۱. از اسطوره به عرفان:
تحول از «فرّه ایزدی» در شاهنامه به «وحدت وجود» در مولوی.
۲. از فردیت به جمع‌گرایی:از کرامات فردی در تذکرةالاولیا تا سلوک جمعی در منطق‌الطیر.
۳. از ساده‌نگاری به پیچیدگی:از زبان روایی سعدی تا ابهام‌های سبک هندی در صائب.
نمودار زمانی تحول غیب
Diagram
Code
Copy
Download
timeline
title سیر تحول مفهوم غیب
section قرن ۴-۵
سنایی : حقیقت پنهان
نصرالله منشی : تقدیر
section قرن ۶-۷
عطار : سیمرغ
مولوی : عشق
section قرن ۷-۹
حافظ : راز
جامی : مخزن اسرار
section قرن ۱۰-۱۲
صائب : پرده غیب
بیدل : آینه
section قرن ۱۳-۱۴
اقبال : خودی
مطهری : عقل و غیبجمعبندی
کهن‌ترین نگاه: تقدیرگرایی در شاهنامه و کلیله.
عرفانی‌ترین نگاه: وحدت وجود در مولوی و عطار.
پیچیده‌ترین نگاه: ابهام‌های سبک هندی در صائب.
مدرن‌ترین نگاه: خودشناسی در اقبال و تحلیل‌های عقلی مطهری.
پیشنهاد پژوهش:
تحلیل تأثیر متقابل این چهره‌ها بر یکدیگر در بازتعریف غیب.
بررسی سیر تحول نمادهایی مانند «آینه» از حافظ تا بیدل.