مسئله رایگان بودن یا نبودن ابزارهای هوش مصنوعی، به ویژه آنهایی که در حوزه‌های تخصصی و بین‌رشته‌ای که قبلاً صحبت کردیم (هوافضا، ریاضیات، بازار، قوانین اجتماعی، فرهنگ، ادیان) کاربرد دارند، کمی پیچیده است. پاسخ کلی این است: هم رایگان وجود دارد و هم پولی.
در اینجا یک دسته‌بندی کلی برای کمک به درک بهتر ارائه می‌دهم:
1. ابزارهای هوش مصنوعی عمومی و زیربنایی (معمولاً دارای نسخه‌های رایگان):
بسیاری از مدل‌های پایه و قدرتمند هوش مصنوعی، به خصوص مدل‌های زبان بزرگ (LLMs) و مدل‌های تولید تصویر، دارای نسخه‌های رایگان یا پلن‌های رایگان با محدودیت هستند:
ChatGPT (نسخه رایگان): این ابزار می‌تواند برای بسیاری از کاربردهای تحلیل متن، خلاصه‌سازی، ایده‌پردازی و حتی کمک به پیش‌نویس اولیه در حوزه‌های مختلف (از جمله حقوقی، فرهنگی، بازار) استفاده شود. نسخه رایگان محدودیت‌هایی دارد اما برای شروع و کارهای سبک بسیار مفید است.
Google Gemini (نسخه رایگان): مشابه ChatGPT، جمنای گوگل نیز قابلیت‌های قوی در پردازش زبان طبیعی و تولید محتوا دارد و می‌تواند در بسیاری از حوزه‌های ذکر شده به عنوان یک دستیار عمل کند.
Microsoft Copilot (در مرورگر Bing و برخی محصولات مایکروسافت): این ابزار نیز بر پایه مدل‌های زبان بزرگ مایکروسافت است و می‌تواند به شما در تحلیل وب‌سایت‌ها، خلاصه‌سازی متون و پاسخ به سوالات کمک کند.
ابزارهای تولید تصویر (مانند Leonardo.ai، Pixlr، Adobe Firefly): بسیاری از این ابزارها نیز دارای پلن‌های رایگان با تعداد محدود تولید تصویر یا ویژگی‌های کمتر هستند که برای کارهای اولیه و آشنایی با قابلیت‌ها مناسبند.
پلتفرم‌های کدنویسی با AI (مانند GitHub Copilot Basic): برخی ابزارهای کمک به کدنویسی نیز نسخه‌های رایگان یا برای دانشجویان/افراد عادی رایگان ارائه می‌دهند که می‌تواند در توسعه ابزارهای تخصصی‌تر هوش مصنوعی مفید باشد.
ابزارهای پردازش زبان طبیعی فارسی: برخی پلتفرم‌ها و چت‌بات‌های هوش مصنوعی ایرانی مانند "رخشای"، "زیگپ"، "گپ جی پی تی" و "هوش نو" تلاش کرده‌اند تا ابزارهایی با تمرکز بر زبان و فرهنگ فارسی ارائه دهند. برخی از این‌ها ممکن است دارای سطح دسترسی رایگان یا آزمایشی باشند. (همانطور که در نتایج جستجو مشاهده شد).
2. ابزارهای هوش مصنوعی تخصصی و سازمانی (معمولاً پولی):
ابزارهایی که برای کارهای بسیار تخصصی، مقیاس بزرگ، یا کاربردهای سازمانی طراحی شده‌اند، معمولاً پولی هستند و مدل‌های درآمدی مختلفی دارند:
سامانه‌های حقوقی تخصصی با AI: ابزارهایی که به صورت خاص برای تحلیل پرونده‌های حقوقی پیچیده، پیش‌بینی نتایج دادگاه، یا تنقیح قوانین طراحی شده‌اند (مانند "سامانه دستیار هوشمند تنقیح قوانین" در مجلس) معمولاً محصولات تخصصی هستند که توسط شرکت‌های نرم‌افزاری توسعه یافته و به سازمان‌ها یا متخصصین حقوقی با اشتراک پولی ارائه می‌شوند.
پلتفرم‌های تحلیل داده‌های بازار مالی: برای معاملات الگوریتمی، مدیریت ریسک پیشرفته یا تحلیل سنتیمنتال دقیق در بازارهای مالی، شرکت‌ها از پلتفرم‌های بسیار پیشرفته و گران‌قیمت استفاده می‌کنند.
ابزارهای مهندسی و طراحی (هوافضا): نرم‌افزارهای مهندسی که از AI برای بهینه‌سازی طراحی قطعات هواپیما یا شبیه‌سازی‌های پیچیده استفاده می‌کنند، بسیار تخصصی و گران هستند و عمدتاً توسط شرکت‌های بزرگ خریداری می‌شوند.
APIهای مدل‌های بزرگ (مانند OpenAI API): توسعه‌دهندگان می‌توانند از طریق API به مدل‌های قدرتمند هوش مصنوعی دسترسی پیدا کنند و اپلیکیشن‌های خاص خود را بسازند. استفاده از این APIها بر اساس میزان مصرف (تعداد درخواست‌ها، حجم داده‌ها) هزینه‌بر است.
پروژه‌های تحقیقاتی: در محیط‌های آکادمیک و پژوهشی، ممکن است از ابزارهای هوش مصنوعی توسعه‌یافته در دانشگاه‌ها استفاده شود که برای اهداف پژوهشی رایگان هستند، اما تجاری‌سازی آنها معمولاً مستلزم پرداخت هزینه است.
خلاصه‌شده:
اگر به دنبال ابزارهای کلی برای کارهای روزمره، تحقیق و ایده‌پردازی هستید، بسیاری از مدل‌های زبان بزرگ و ابزارهای تولید محتوا نسخه‌های رایگان یا آزمایشی ارائه می‌دهند.
اگر نیاز به ابزارهای تخصصی و بسیار قدرتمند برای حوزه‌های خاص (مثل تحلیل عمیق قوانین، پزشکی، مهندسی هوافضا، بازارهای مالی با فرکانس بالا) دارید، احتمالاً باید هزینه پرداخت کنید. این ابزارها اغلب به داده‌های بسیار تخصصی و آموزش‌دیده نیاز دارند و توسط شرکت‌ها یا موسسات تخصصی توسعه داده می‌شوند.
همچنین، برخی پروژه‌ها و تحقیقات متن‌باز (Open-Source AI) نیز وجود دارند که کد و مدل‌هایشان رایگان در دسترس است، اما برای استفاده از آنها نیاز به دانش فنی و منابع محاسباتی (سخت‌افزار) خواهید داشت.
به طور کلی، هر چه کاربرد هوش مصنوعی تخصصی‌تر و نیازمند تحلیل عمیق‌تر و دقیق‌تری در یک حوزه خاص (مانند حقوق یا مهندسی) باشد، احتمال پولی بودن آن بیشتر است.