دیبای جمال
دیبای جمال در اشعار سعدی، ترکیبی است استعاری که زیبایی حقیقی و تجلیات الهی را به پارچه‌ای نفیس تشبیه می‌کند. این تعبیر در بیت زیر از غزل ۲۱۴ سعدی آمده است:
«من مفلس از آن روز شدم کز حرم غیب / دیبای جمال تو به بازار برآمد»
تحلیل معنایی:
۱. دیبا:
پارچه‌ای ابریشمی و گرانبها در ادبیات کلاسیک
نماد ظرافت، تابندگی و ارزش والا
در عرفان: اشاره به تجلیات انوار الهی
۲. جمال:
زیبایی ظاهری و باطنی
در اصطلاح عرفانی: جمال حق تعالی
مقابل "جلال" (هیبت الهی)
تفسیر بیت:
سعدی با این تصویرپردازی بیان می‌کند:
حرم غیب: عالم ملکوت و جایگاه اسرار الهی
بازار: جهان محسوسات و مجالس بشری
دیبای جمال: تجلی زیبایی الهی در صور زمینی
سیر تطور مفهوم در غزل:
۱. حسرت مفلسان (ناتوانی از درک کامل جمال)
۲. معنای بازار در این بیت:
نه بازار مادی، بلکه محفل عاشقان
مکانی برای ظهور و مشاهده جمال
۳. تناقض ظاهری:چگونه جمال غیبی در بازار ظاهر می‌شود؟
پاسخ: در صورت انسان کامل (محبوب)
ارتباط با مبانی عرفانی:
نظریه "تجلی" ابن عربی
مفهوم "انسان کامل" به عنوان مظهر اسماء الهی
تمثیل "بازار عرفان" در مقابل بازار مادی
کاربردهای دیگر "دیبا" در شعر سعدی:
۱. دیبای سخن:
«دیبای سخنم همه زرّست ولیک / بر قامت معنی نمی‌آید پوش»
→ اشاره به ارزش والای معانی عرفانی
۲. دیبای وصال:
«دیبای وصال تو مرا جامه گردد»
→ تشبیه وصال الهی به لباس فاخر
نتیجه‌گیری:
سعدی با ترکیب "دیبای جمال":
۱. زیبایی مطلق الهی را محسوس می‌کند
۲. رابطه عالم غیب و شهادت را ترسیم می‌نماید
۳. مسیر عرفانی از "مفلس بودن" تا "مشاهده جمال" را نشان می‌دهد
حکمت نهایی:
همانگونه که دیبای نفیس در بازار، چشم‌ها را خیره می‌کند، جمال الهی نیز در صحنه جهان، اهل بصیرت را به حیرت می‌اندازد.