برداشت

مسئولیت انسان

مسئولیت انسان در برابر علم مطلق الهی از دیدگاه قرآن و سعدی

۱. مسئولیت انسان در قرآن

قرآن به روشنی بر مسئولیت انسان در قبال اعمالش تأکید دارد:

• «إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا» (اسراء: ۳۶)
  "گوش و چشم و دل، همه مسئولند."

• «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ» (نجم: ۳۹)
  "برای انسان جز حاصل تلاشش نیست."

• «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» (زلزال: ۷-۸)
  "هر کس به اندازه ذره‌ای نیکی کند آن را می‌بیند، و هر کس به اندازه ذره‌ای بدی کند آن را می‌بیند."

این آیات نشان می‌دهد که:

• انسان در قبال نعمت‌های الهی (شنوایی، بینایی، اندیشه) مسئول است.

• نتیجه اعمال انسان دیر یا زود به خودش بازمی‌گردد.

• هیچ عملی، هرچند کوچک، از علم الهی پنهان نمی‌ماند.

۲. مسئولیت انسان از نگاه سعدی

سعدی با الهام از قرآن، مسئولیت انسان را در چند محور اصلی بیان می‌کند:

الف) مسئولیت در قبال اعمال پنهان و آشکار

• «مباش غره که هیچ آفریده واقف نیست / از آن بترس که مکنون غیب می‌داند» (قطعه ۳۵)
  → هشدار به مسئولیت انسان حتی در اعمال پنهان

• «نه ای بی‌بصر، غیب‌دان حاضر است؟» (بوستان، باب ۷)
  → یادآوری مراقبت الهی بر تمام اعمال

ب) مسئولیت در قبال نعمت‌ها

• «ز پشت پدر تا به پایان شیب / نگر تا چه تشریف دادت ز غیب» (بوستان، باب ۸)
  → انسان در قبال نعمت‌های الهی مسئول است

• «ای کریمی که از خزانه غیب / گبر و ترسا وظیفه‌خور داری» (گلستان، دیباچه)
  → مسئولیت انسان در شکرگزاری

ج) مسئولیت اخلاقی و اجتماعی

• «حاکم از گفتن او برنجید و گفت: این سخن با پادشاهان نباید گفت. گفت: با خداوند غیب‌دان نرود» (گلستان، باب ۱)
  → مسئولیت در صداقت و عدالت

• «هر که را جامه پارسا بینی / پارسا دان و نیکمرد انگار» (گلستان، باب ۲)
  → مسئولیت در قضاوت نکردن دیگران

۳. پیوند علم الهی و مسئولیت انسان

سعدی این رابطه را به زیبایی ترسیم می‌کند:

جنبهعلم الهیمسئولیت انسان

وسعتشامل تمام غیب و شهود استمسئول در تمام اعمال، حتی پنهانی‌ها

عدالتهیچ ظلمی از آن پنهان نیستمسئول در رعایت عدل و انصاف

رحمتبه همه مخلوقات توجه داردمسئول در شکرگزاری و خدمت به خلق

۴. نتیجه‌گیری: مسئولیت انسان در پرتو علم مطلق

۱. مراقبت دائمی: از آنجا که هیچ عملی از علم الهی پنهان نیست، انسان باید همواره مراقب اعمالش باشد.
۲. توازن بین ترس و امید: آگاهی از علم الهی هم موجب تقوا می‌شود و هم امید به رحمت خدا را زنده نگه می‌دارد.
۳. مسئولیت اجتماعی: انسان نه تنها در قبال خود، که در برابر جامعه و طبیعت نیز مسئول است.

سعدی با ترکیب زیبای قرآن و ادب پارسی، این پیام را به انسان می‌رساند:
"چون خدا می‌داند و می‌بیند، تو مسئولی؛ و چون خدا بخشنده و کریم است، تو امیدوار باش."