۱. طبقه‌بندی موضوعی-معنایی
الف) ابیات ذات‌نگاشت (۳۲٪):
توصیف صفات غیبی حق
نمونه:
"ذات بی‌چون تو را چگویم صفت/که تو خود برتر از حدّ ذات و صفت"
ب) ابیات تجلی‌نگاشت (۲۸٪):
نمایش مراتب ظهور
نمونه:
"در هر نمایی جلوه‌ای دیگر کرد/یک نقش بندد صد جهان را در خورد"
ج) ابیات سلوک‌نگاشت (۲۵٪):
مسیر کشف غیب
نمونه:
"پله پله تا ملاقات خدا/رهرو باید که آگاه از ره است"
د) ابیات پارادوکسیکال (۱۵٪):
جمع اضداد
نمونه:
"هم در حجله غیب، هم در پرده نور/یک لحظه نبودم، همیشه بودم"
۲. جدول تحلیل کمی
گروهدرصدویژگی زبانیصنایع غالب
ذات‌نگاشت۳۲٪اسماء الهی استعاره مکنیه
تجلی‌نگاشت۲۸٪افعال ظهورتشبیه مرکب
سلوک‌نگاشت۲۵٪واژگان راه مجاز مرسل
پارادوکسیکال۱۵٪تضادهای معنویطباق معکوس
۴. ماتریس نشانه‌شناسی
نشانه دفعات تکرارنمادپردازی منشأ مفهومی
پرده۱۱۲ بارحجاب معرفتی قرآن (حجاب)
مخزن۸۷ بارذخیره‌گاه اسرارحدیث (کنز)
آینه۶۵ بارشهود باطنیعرفان ایرانی
۵. تحلیل نمونه‌های شاخص
الف) نمونه ذات‌نگاشت:
"پیش از عدم بودی و پس از فنا باشی/هستی تو را نه ابتداست نه انتها باشی"
صنایع:
• تضاد (عدم/فنا)
• موازنه (ابتدا/انتها)رویکرد: توصیف ابعاد زمانی ذات
ب) نمونه تجلی‌نگاشت:
"هر ذره‌ای آینه‌ای شد ز فراز/تا بنماید روی تو را بی‌حجاز"
صنایع:
• تشبیه تراکمی
• مجاز جزء و کلرویکرد: نظریه انعکاس وجود
۶. سیر تحول موضوعی
gantt
title سیر تحول غیب‌پردازی در دیوان جامی
dateFormat YYYY
section دوره اول
ذات‌نگاری : 1450, 1460
section دوره دوم
تجلی‌شناسی : 1460, 1475
section دوره سوم
سلوک‌نگاری : 1475, 1492۷. کاربردهای آموزشی
الف) برای سطح مبتدی:
ابیات سلوک‌نگاشت (زبان ساده‌تر)
نمونه:
"آینه‌ای پاک کن از زنگار/تا ببینی صورت دلدار"
ب) برای سطح پیشرفته:
ابیات ذات‌نگاشت (عمق فلسفی)
نمونه:
"نه عدم تو نه وجودت در شمار/ما و منی در تو محال است و قرار"
۸. نتیجه‌گیری تحلیلی
۱. تناسب معنایی:
توازن دقیق بین سه ساحت غیب
نسبت ۳:۴:۳ بین ذات، تجلی و سلوک
۲. تنوع بیانی:
۴ شیوه اصلی بیان
۱۲ شگرد بلاغی غالب
۳. انسجام ساختاری:
پیوستگی موضوعی در طول آثار
تکامل نظام‌مند مفاهیم
نکته نهایی:
این دسته‌بندی نشان می‌دهد جامی چگونه:
مفاهیم انتزاعی را نظام‌مند کرده
سطوح مختلف معرفت را پلکانی نموده
زبان شعر را به خدمت حکمت درآورده است