در اشعار جامی، واژه "غیب" به همراه شبکه‌ای از مفاهیم مرتبط ظاهر می‌شود که نظام فکری عرفانی او را شکل می‌دهد. در اینجا مهم‌ترین واژگان مرتبط با غیب در ابیات ارائه‌شده را با تحلیل معناشناختی مشاهده می‌کنیم:
۱. واژگان هستی‌شناختی (مرتبط با ذات الهی)
واژهکاربرد در بیت تحلیل
لاهوت«لاهوت / به هوا و هوس در او نرسی»عالم الوهیت و ذات مقدس حق که فراتر از دسترسی مخلوقات است.
ذات«هو کفایت ز غیب ذات شناس»اشاره به ذات الهی به عنوان تنها وجود حقیقی.
جبروت«... جبروت / شاید چو بار نخست در دومین»عالم ملکوت و قهر الهی که واسطه بین لاهوت و دنیای مادی است.
شاهد غیب«آمد آن آینه شاهد غیب»تجلی‌های الهی در مظاهر عالم (انسان کامل یا مظاهر جمال حق).
۲. واژگان معرفت‌شناختی (مرتبط با شناخت)
واژهکاربرد در بیت تحلیل
سروش غیب«سروش غیب دادش ناگه آواز»ندای باطنی و الهام الهی که مانند صوت جبرئیل بر قلب عارف نازل می‌شود.
کشف«جز به نور کشف نتوان یافت بر غیب اطّلاع»شناخت شهودی و بی‌واسطه حقایق غیبی.
مخزن غیب«تا کشی گوهری از مخزن غیب»گنجینه اسرار الهی که تنها به اهل دل افشا می‌شود.
فیض«هست ضیفی ز فیض خانه غیب»جریان مداوم عنایات الهی از عالم غیب به عالم شهادت.
۳. واژگان سلوکی (مرتبط با مسیر عرفانی)
واژهکاربرد در بیت تحلیل
حجله غیب«بر تو جولان کند ز حجله غیب»حریم مقدس الهی که عارف در سیر روحانی به آن می‌رسد.
پرده غیب«نهفته در حجاب پرده غیب»حجاب‌های نورانی که بین خلق و خالق وجود دارد.
ستر غیب«چون پری شد به ستر غیب درون»پوشش رحمانی که اسرار الهی را از نااهلان می‌پوشاند.
مکمن غیب«یعنی افتاده‌ام به مکمن غیب»جایگاه پنهان حقیقت که تنها سالکان به آن راه می‌یابند.
۴. واژگان تجلی‌شناختی (مرتبط با ظهور حق در عالم)
واژهکاربرد در بیت تحلیل
تجلّی«هر چه در غیب ذات باطن بود / در شهادت ظهور کرد»ظهور حقایق غیبی در عالم مادی (نظریه «ظهور و بطون» در عرفان).
آینه«صیقلی آینه خویش باش»نماد دل صاف که反射دهنده جمال غیبی است.
شبستان غیب«شمع جمال یوسفی در شبستان غیب افروختن»عالم ملکوت که منشأ نورانیت‌های معنوی است.
۵. واژگان تقابلی (غیب در مقابل شهادت)
زوج مفهومی نمونه بیت تحلیل
غیب ↔ شهادت«شب غیب از رخش روز شهادت»تقابل کلیدی در عرفان اسلامی که جامی آن را با زیبایی شاعرانه بیان می‌کند.
باطن ↔ ظاهر«هر چه در غیب ذات باطن بود / در شهادت ظهور کرد»ارتباط دیالکتیکی بین دو عالم.
نکات کلیدی
۱. غیب در هندسه معنایی جامی:
نقطه مقابل «ریب» (شک و تردید) و «عیب» (نقص) قرار دارد.
با مفاهیم «لا» (نفی ماسوی الله) و «هو» (اثر ذات الهی) پیوند خورده است.
۲. کارکرد ادبی:
جامی از ترکیباتی مانند «شاهد غیب»، «سروش غیب» و «حجله غیب» برای ایجاد تصاویر شاعرانه‌ای استفاده می‌کند که هم جنبه عرفانی و هم زیبایی‌شناختی دارند.
۳. منابع الهام:
تأثیرپذیری از مصطلحات ابن‌عربی (مثل «مکمن» و «تجلی»).
بازتاب مفاهیم قرآنی مانند «غیب الغیب» (سوره سجده/۶) و «عالم الغیب».
این شبکه واژگانی نشان می‌دهد که غیب در اندیشه جامی تنها یک مفهوم انتزاعی نیست، بلکه محور منظومه‌ای از معانی است که از الهیات تا زیبایی‌شناسی شعر گسترده شده است.