۱. تعریف غیب از منظر ایشان
حسن‌زاده آملی در آثار خود غیب را به دو قسم اصلی تقسیم می‌کند:
۱. غیب مطلق (ذات اقدس الهی)
"هو الذی فی السماء اله و فی الارض اله"
تنها ذات خداوند است که به تمامی از دسترس ادراک خارج است
۲. غیب مضاف (عوالم مجردات)
شامل:
ملائکه
عالم مثال
نفوس انسانی پس از مرگ
لوح محفوظ
۲. ویژگی‌های غیب در نگاه ایشان
ویژگی توضیح مستندات
علم‌پذیری قابل شناخت از طریق شهود عرفانی"مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ"
حضور فعال مؤثر در عالم شهادت"امر بین الامرین" در فلسفه
سلسله‌مراتبی دارای درجات و مراتب نظریه‌ی "طولیت وجود"
۳. راه‌های شناخت غیب
حسن‌زاده سه مسیر اصلی را معرفی می‌کند:
۱. عقل برهانی (حکمت نظری)
براهین اثبات خداوند
دلایل تجرد نفس
۲. شهود عرفانی (حکمت ذوقی)
مکاشفات اولیاءالله
"العارف یرى الحق بجمیع الاشیاء"
۳. وحی و نقل معتبر
آیات قرآن
روایات معصومین(ع)
۴. تمثیل‌های ایشان درباره غیب
آینه‌ی غیب:
"دل انسان اگر صیقل بخورد، آینه‌ی غیب می‌شود"دریای بیکران:
"عالم شهادت چون قطره‌ای است در برابر دریای غیب"شهر علم:
"غیب شهری است با هزاران دروازه‌ی معرفت"
۵. رابطه غیب و شهادت
نظریه‌ی "ظل و ظاهر":
عالم شهادت سایه‌ای از عالم غیب است
هر موجود مادی مظهر موجود مجردی است
"لیس فی الدار غیره دیار"
۶. کارکردهای اعتقاد به غیب
۱. تفسیر حکیمانه‌ی جهان
پاسخ به چرایی رویدادها
۲. تکامل معنوی انسان
ترغیب به سیر وسلوک
۳. معنادهی به زندگی
درک هدفمندی خلقت
۷. تفاوت با نگاه صوفیه
وجه تمایزحسن‌زاده صوفیه متعارف
منبع شناخت عقل +نقل+شهود تکیه‌ی صرف بر کشف
موضع نسبت به شریعت التزام کامل گاه بی‌اعتنایی
تفسیر غیب بر اساس برهان بیشتر ذوقی
۸. نتیجه‌گیری: غیب به مثابه حقیقت وجود
از نگاه حسن‌زاده:
غیب اصلِ هستی است
شهادت فرعِ غیب است
انسان پل ارتباطی بین این دو عالم است
حکمت نهایی ایشان:
"العالم کله غیب و شهاده، و الشهاده ظل للغیب"
(همه‌ی عالم غیب و شهادت است، و شهادت سایه‌ای از غیب است)