غیب
غیب در اندیشهٔ صائب تبریزی: جهان ناپیدای معنا
صائب تبریزی با نگاهی ژرف به مفهوم "غیب" در اشعار خود، آن را به عنوان اصلِ هستی و منشأِ حقیقت معرفی می‌کند. این مفهوم در دیوان او جلوهای چندبعدی دارد:
۱. ساحت‌های غیب در شعر صائب
الف) غیب به مثابه‌ی «عالم معنا»
"آن نور غیب را که جهان روشن است ازو"
اشاره به نور الهی که منشأ روشنایی‌های عالم است
تطبیق با آیهٔ "الله نور السماوات و الارض"
ب) غیب به عنوان «خزانهٔ رحمت»
"رزق ما آید به پای میهمان از خوان غیب"
اعتقاد به روزی‌رسانی نامرئی
ارتباط با حدیث "إنّ الرزق لَیَطلُبُ العبدَ..."
ج) غیب در مقام «معشوق حقیقی»
"نباشد دل به جا آن را که در غیب است یار"
اشاره به فراق معشوق ازلی
یادآور اندیشهٔ افلاطونی
۲. ویژگی‌های غیب از نگاه صائب
ویژگی توضیح نمونهٔ بیت
نامحدودی فراتر از زمان و مکان"صحرای غیب را پایان و ابتدا نبود"
رازآلودگی غیر قابل درک برای عقل معمول"غیب، در پردهٔ اسرار نهان می‌باید شد"
فیّاضی منشأ همهٔ نعمت‌ها"فیضِ غیب می‌رسد بی‌دریغ و بی‌حساب"
۳. رابطهٔ غیب و شهود
صائب این دوگانگی را به شیوه‌ای هنرمندانه بیان می‌کند:
"آینه‌ای می‌خواهد غیب را تا بنماید"
نیاز به واسطه برای شناخت غیب
تطبیق با مفهوم "مظهر" در عرفان
"هر که را غیب گشاید، جهان بر وی گشاید"
شهود غیب = شناخت حقیقت عالم
۴. تمثیل‌های صائب از غیب
۱. دریا:
"غیب دریایی است و ادراک‌ها چون موج‌ها"
۲. آفتاب:
"خورشید غیب هر دم بر دیگری می‌تابد"
۳. مهمان:
"مهمانان غیب بی‌زمان و بی‌مکانند"
۵. سیر تطور مفهوم غیب
۱. ابتدا: "غیب، عالمی دور از دسترس"
۲. سپس: "غیب، همزادِ عالم شهود"
۳. نهایتاً: "غیب و شهود دو روی یک سکه‌اند"
۶. تفاوت نگاه صائب با دیگران
شاعرویژگی نگاهنمونه
مولاناغیب به عنوان "اصلِ وجود""از غیب می‌آییم و به غیب می‌رویم"
حافظ غیب به مثابه‌ی "رازِ الهی""غیب‌گشایی کن که سرّ دلبران گفته شود"
صائب غیب در نقش "منشأِ معنا""هر چه هست از غیب می‌آید به عالم‌های ما"
۷. کارکردهای ادبی-عرفانی غیب
۱. توجیه ناپیداییِ حقایق
۲. تبیین نظامِ حکیمانهٔ جهان
۳. ترسیمِ سیرِ سلوکِ سالک
۸. نتیجه‌گیری: غیب، هستیِ حقیقی
صائب در نهایت غیب را:
مبدأ و معادِ همهٔ موجودات می‌داند
تنها واقعیتِ پایدار می‌شناسد
مخزنِ اسرارِ الهی معرفی می‌کند
حکمت نهایی:
"همهٔ جهان صورت است و غیب معناست
هر که این نکته نداند، ز حقیقت به کنار است"