تا تو سر بیرون زدی از جیب غیب
تحلیل بیت:
«تا تو سر بیرون زدی از جیب غیب / پای فتنه زیر دامن می‌شود»
۱. واژه‌شناسی و معنی ظاهری:
«جیب غیب»:
جیب → کیسه، محل نگهداری چیزهای پنهان (در اینجا: خزانهٔ الهی)
غیب → عالم نادیدنی (ماورای طبیعت)
«سر بیرون زدن»:
کنایه از ظهور حقیقت یا آمدن منجی
«پای فتنه»:
اشاره به شرور و آشوب که مانند موجودی زنده تصویر شده‌اند
۲. تفسیر ادبی و بلاغی:
تشخیص (جان‌پنداری):
«فتنه» را چونان موجودی زنده نشان می‌دهد که در حال فرار است.
استعاره:
«جیب غیب» → گنجینهٔ رحمت الهی
«سر بیرون زدن» → تجلی حقایق
ایجاز هنرمندانه:
در یک بیت کوتاه، پیروزی حق بر باطل را به تصویر کشیده است.
۳. سطوح معنایی:
سطح تفسیرنمونه‌های مشابه
سیاسی ظهور حاکم عادل«خسروانی کآید بر تختِ عدل» (نظامی)
عرفانی تجلی انوار الهی«مشاهدۀ غیب» در متون صوفیه
اجتماعی پایان فتنه‌ها«آشوب جهان را فرو نشاندن»
۴. تحلیل مفهومی:
در سیاست:
ظهور حاکم مصلح که فتنه‌ها را سرکوب می‌کند (مشابه کیخسرو در شاهنامه).
در عرفان:
«سر بیرون زدن» کنایه از کشف اسرار توسط عارف است.
در کلام:
اشاره به ظهور مهدی(عج) در برخی تفاسیر.
۵. پیوند با متون دینی:
قرآن:
«وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ» (قصص:۵) → "و می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم."
حدیث:
«یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ جَیْبِ الْغَیْبِ» (منتخب الأثر) → اشاره به ظهور منجی.
۶. جدول نمادپردازی:
نمادمعنی ظاهری معنی باطنی
جیب غیب کیسه خزاین الهی
سر بیرون زدن ظهورتجلی حق
پای فتنه آشوب نفس اماره
۷. نتیجه‌گیری:
این بیت فاریابی:
۱. در سیاست: امید به حاکم دادگر می‌دهد.
۲. در عرفان: ظهور حقیقت پس از ریاضت را نشان می‌دهد.
۳. در اعتقادات: ممکن است اشاره به منجی‌گرایی داشته باشد.
آیا تحلیل تطبیقی این تصویر با مفهوم «فرّ کیانی» در ادبیات حماسی را نیز می‌خواهید؟