تحلیل وصایای ملک نیکبخت در باب دوم مرزبان‌نامه با تأکید بر مفهوم غیب و نقش طوطی
۱. متن کلیدی وصیت
ملک نیکبخت به فرزندانش می‌گوید:
«عالم‌الغیب و الشّهادت را / کوست بی‌رنگ و خامه و پرگار»
(خدایی که هم جهان غیب و هم جهان محسوسات از آن اوست، بی‌نیاز از ابزارهای مادی مانند رنگ و قلم و پرگار است).
نکات تفسیری:
دوگانگی غیب و شهادت: اشاره به حقیقت واحدی که هم در عالم نامرئی (غیب) و هم در عالم مرئی (شهادت) ظهور دارد.
بی‌رنگی: نماد تجرد الهی (الله نور السموات و الارض، اما خود بی‌مثال است).
نفی خامه و پرگار: تأکید بر اینکه تدبیر جهان نیاز به ابزار مادی ندارد (برخلاف انسان که برای نقشه کشیدن به قلم محتاج است).
۲. جایگاه طوطی در این وصیت
اگر طوطی در اینجا حضور می‌داشت، می‌توانست نماد این مفاهیم باشد:
۱. خِرَدِ فراتر از حس (چون طوطی در ادبیات، پرنده‌ای است که هم سخن می‌گوید و هم از ناپیداها آگاه است).
۲. مخاطب وحی الهی (مانند طوطی در مثنوی که ندا می‌دهد: «هست اینجا خطاب از جانب دوست»).
۳. عالم غیب و شهود را پیوند می‌زند (چون هم در جهان مادی زندگی می‌کند و هم گویا از اسرار خبر دارد).
مقایسه با هدهد در قرآن:
هدهد سلیمان در قرآن (نمل) پیام‌آور غیب بود. طوطی در اینجا می‌توانست نقش مشابهی داشته باشد:
نه فقط خبررسان، بلکه مفسر رابطهٔ غیب و شهادت.
۳. سه لایهٔ غیب در این وصیت
لایهٔ غیب متن وصیت ارتباط با طوطی
غیب به مثابه ذات الهی«عالم‌الغیب و الشّهادت را»طوطی نماد ادراک وجود مطلق است
غیب به مثابه حکمت خلقت«کوست بی‌رنگ و خامه و پرگار»طوطی آینهٔ صنع الهی است (صانعی که نیاز به ابزار ندارد)
غیب به مثابه سرنوشت تأکید بر شکرگزاریطوطی در ادبیات گاه پیش‌گوی تقدیر است
۴. پیام عرفانی وصیت
۱. توحید عملی: شناخت غیب = شناخت تدبیر الهی در همه چیز.
۲. نقش انسان: مانند طوطی که هم در جهان است و هم از غیب خبر می‌دهد، انسان باید پل بین غیب و شهود باشد.
۳. وصیت اصلی: شکرگزار باشید، چون هم ظاهر (نعمت‌ها) و هم باطن (حکمت‌های نهان) از خداست.
نکتهٔ نهایی:
اگر طوطی در این وصیت حاضر بود، احتمالاً خطاب به فرزندان می‌گفت:
«شکر کنید که نه ظاهر را می‌بینید و نه باطن را می‌دانید،
ولی می‌توانید در همین میانه، آیینهٔ جمال غیب باشید!»