سِدرهٔ منتهی
تحلیل عبارت «سِدرهٔ منتهی» در مرزبان‌نامه و متون اسلامی
۱. مفهوم‌شناسی واژه
سدره (درخت سدر):
نماد عزت و قداست در فرهنگ سامی
اشاره به درخت اسطوره‌ای عالم بالا
منتهی (اسم مفعول):
محل پایان یافتن و رسیدن
نهایت سیر موجودات
ترکیب مفهومی:
"درخت نهایت‌بخش که مرز عوالم وجود است"
۲. پیشینه قرآنی و روایی
قرآن: «عِندَ سِدْرَةِ الْمُنتَهَىٰ» (نجم:۱۴-۱۶)
روایات:
محل عبور فرشتگان
پایانگاه علم انبیاء
ابتدای عالم لاَهوت
۳. کاربرد در مرزبان‌نامه
در باب چهارم (مناظره دیو با دانا) آمده است:
«و امّا بازگشت به عالم غیب که مقام ثواب و عقاب است و اشارت به سدره منتهی نرسد»
تحلیل بافت متن:
تمایز قائل شدن بین مراتب غیب
تأکید بر دست‌نیافتنی بودن سدره برای غیرمعصومین
ارتباط با مفهوم معاد و جزا
۴. سطوح وجودشناختی
مرتبه وجودنسبت با سدرهویژگی‌ها
ناسوت (عالم مادی)پایین‌ترمحسوسات
ملکوتنزدیک‌ترمجردات
جبروتمجاورصفات الهی
لاهوتدر سدرهذات الهی
۵. تفسیرهای عرفانی
۱. ابن عربی:
محل جمع اضداد
«جایی که هر چیزی به ضد خود می‌پیوندد»
۲. ملاصدرا:
نقطه اتصال عوالم
«حقیقت محمدیه»
۳. سهروردی:
درخت نور
«اصل همه موجودات»
۶. نمودار موقعیت سدره
Diagram
Code
Copy
Download
graph BT A[ناسوت] --> B[ملکوت] B --> C[جبروت] C --> D[سدره منتهی] D --> E[لاهوت]
۷. ویژگی‌های سدره در روایات
چهار نهر از ریشه‌اش جاری است
فرشتگان همچون پروانه‌ها گرد آنند
برگ‌هایش صورت‌های مؤمنان است
سایه‌اش تا بهشت گسترده است
۸. تفاوت با مفاهیم مشابه
مفهومتفاوت
عرشپایین‌تر از سدره
کرسیمرتبه نازل‌تر
لوح محفوظمحصول سدره
۹. تجلی در ادبیات فارسی
سنایی:
«سدره‌ای که برگش ز نورست و از برش/ ملکی که پرّش ز نورست و از پرش»عطار:
«سدرهٔ منتهی که جان‌ها/ می‌رسند آنجا و می‌مانند»
۱۰. پیام‌های تربیتی
۱. نشانه عظمت آفرینش
۲. انگیزه سیر وسلوک
۳. یادآوری محدودیت انسان
جمع‌بندی:
سدره منتهی در مرزبان‌نامه:
نماد وحدت وجود است
مرز بین خالق و مخلوق را نشان می‌دهد
بیانگر نهایت سیر تکاملی انسان کامل است
این مفهوم پیوندگاه ادبیات، عرفان و فلسفه اسلامی است و نشان‌دهنده عمق اندیشه وراوینی در تلفیق این حوزه‌هاست.