برداشت

عدل و ظلم

۱. تعاریف مفهومی

الف) عدل:

• در نگاه عرفانی به "قرار گرفتن هر چیز در جایگاه حقیقی خود" اطلاق می‌شود

• نزد شبستری: "عدل آن است که هر ذره را به جای خویش بنهی" (گلشن راز، بیت ۴۱۲)

ب) ظلم:

• خروج از نظام احسن الهی و قرار دادن اشیا در غیر جایگاه واقعی آنها

• تعبیر شبستری: "ظلم، سایه‌ای است که از جهل آدمی بر عالم می‌افتد"

۲. نسبت عدل و ظلم در اندیشه‌ی شبستری

• حکمت الهی:

  • آنچه در نگاه عامه "ظلم" می‌نماید، در حقیقت "عدلی برتر" دارد

  • "در دیده‌ی تو ظلم نماید این کار / لیکن در علم حق بود آشکار" (بیت ۴۱۵)

• مراتب عدل:
  ۱. عدل تشریعی (احکام الهی)
  ۲. عدل تکوینی (نظام آفرینش)
  ۳. عدل وجودی (حق هر موجود در هستی)

۳. نمودار شناختی

text

Copy

Download

[عدل مطلق] (حکمت الهی)
     ↓
[عدل نسبی] (ادراک انسانی)
     ↓
[ظلم پنداری] (ناشی از محدودیت بشری)

۴. تمثیل‌های گویا

۱) تمثیل نقاشی و رنگ‌ها:

• نقاش (خداوند) ← همه رنگ‌ها را به جایگاه شایسته‌شان می‌نشاند

• بیننده ناآگاه ← برخی ترکیب‌ها را ناهماهنگ می‌پندارد

۲) تمثیل دارو و بیماری:

• درد و رنج (به ظاهر ظالمانه) ← در حقیقت داروی شفابخش

۵. مراتب درک عدل

الف) برای عامه:

• درک عدل در چارچوب پاداش و کیفر

• "عدل را در قصاص دانستن"

ب) برای عارف:

• شهود عدل الهی در تمام مظاهر وجود

• "عدل را در همه چیز دیدن"

۶. آفات فهم

۱) محدود کردن عدل به احکام ظاهری:

• نادیده گرفتن حکمت‌های باطنی

۲) تسری ظلم انسانی به خداوند:

• قیاس ناروای فعل انسان با فعل الهی

۷. مستندات قرآنی

• "وتمت کلمت ربک صدقا وعدلا" (انعام/۱۱۵)

• "ان الله لا یظلم مثقال ذره" (نساء/۴۰)

۸. نتیجه‌گیری نهایی

در نظام فکری شبستری:

• تمام عالم بر اساس "عدل الهی" استوار است

• درک این عدالت نیازمند:

  • گذر از نگاه محدود انسانی

  • رسیدن به دیدگاه "حکمت الهی"

پیام عرفانی:
"آنچه تو ظلم بینی، عدل است نهان
در پرده‌ی غیب، همه حکمت است این"

این تحلیل نشان می‌دهد که شبستری با تلفیق مبانی عرفانی و کلامی، به تبیینی ژرف از مسئله‌ی عدل و ظلم دست یافته که در آن تمام نظام هستی تجلی عدالت الهی است.