مراحل سیر و سلوک در رویکرد غیبی از منظر شیخ محمود شبستری
(بر اساس گلشن راز و دیگر آثار او)
۱. مرحلهٔ بیداری (یقظه)
شرح: خروج از خواب غفلت و آغاز توجه به حقیقت وجود.
نمونه در گلشن راز:
"جهان چون خط و خال و چشم و ابروست / که هر چیزی به جای خویش نیکوست"
(درک ظاهر به عنوان نشانه‌ای از باطن).
۲. مرحلهٔ طلب (اراده)
ویژگی: اشتیاق سوزان برای وصال حق.
تمرین: مجاهدت در ترک تعلقات دنیوی.
اشاره در آثار:
"طلبکار اگر شدی طلب کن / که بی طلب ندهند تحفهٔ عشق".
۳. مرحلهٔ معرفت نفس
محوریت: شناخت "خویشتن" به عنوان کلید شناخت خدا.
قول شبستری:
"بنـاهايــانِ هـر چـه ديدنـد / ز خـود بـر خـود، همه پـديـدنـد".
(تحقق حقیقت از طریق خودشناسی).
۴. مرحلهٔ فنا
مفهوم: محو شدن در ذات الهی (مانند ذوب شدن قطرۀ دریا).
نمادپردازی:
"صوفی چه باشد؟ مردۀ گورستان / که از غیر خدا بر او نباشد نشان".
۵. مرحلهٔ بقا
حالت: بازگشت به جهان با نگاهِ "مستدام در خدا".
تعبیر: زندگی در دنیا بدون وابستگی به آن.
بیت گویا:
"چو عـاشق شـدی، سـخـن مـگوی / نـهان شـو و در مـیان بـه جـوی".
۶. مرحلهٔ شهود (کشف الغیب)
ویژگی: ادراک مستقیم حقایق ماورایی.
هشدار شبستری:
"هزاران پرده برگیرد ز رویش / چو یک پرده برافتد، هزاران پرده دیگر باشد".
(نسبی بودن مراحل کشف).
🔰 مبانی کلیدی سلوک از دیدگاه شبستری:
۱. وحدت وجود: همه چیز تجلی حق است ("هست کلّی در وی اندر گم شده").
۲. عشق محوری: تنها راه سلوک، عشق است نه عقل‌ورزی صرف.
۳. نیاز به پیر: تأکید بر ضرورت راهنمایی شیخ کامل.
📜 تطبیق با احوال عرفانی:
مثال: توصیف حالت "سکر" (مستی عرفانی) در برابر "صحو" (هشیاری):
"سـکـر و صـحـو دو گـونـه اسـت نـگـاه / یـکـی بیـخـود، یـکـی هـشیـار و آگـاه".
نتیجه‌گیری:
سیر و سلوک شبستری ترکیبی از شریعت‌گرایی عملی و عرفان نظری است که در آن سالک با گذر از مراحل از خودی به فنا و سپس بقا می‌رسد. آیا مایلید به بخش خاصی از این مراحل عمیق‌تر بپردازیم؟