غیب بی نیازی
غیبِ بینیازی در اندیشه عطار: پارادوکسِ بینیازیِ مطلق
در عرفان عطار، "غیبِ بینیازی" مفهومی است که ذاتِ الهی را در عینِ ظاهرِ بی‌نیاز بودن، باطناً مشتاقِ عشقِ بنده نشان می‌دهد. این تناقضِ ظاهری، یکی از عمیق‌ترین مفاهیم عرفانی است:
۱. بینیازی که عاشقِ نیاز است
"خدایی که بی‌نیازِ مطلق است
چرا آفرید عاشقانِ نیازمند را؟"
(منطق‌الطیر)
تفسیر: مانند خورشیدی که در عینِ بینیازی، مشتاقِ تابیدن بر گل‌هاست.
۲. غیبِ بی‌نیاز و ظهورِ نیازمندان
ذات الهیمخلوقات
بی‌نیاز مطلقسراسر نیاز
غنی بالذاتفقیر بالذات
۳. پارادوکسِ عشق الهی
در ظاهر: بی‌نیاز از عبادت بندگان
در باطن: مشتاقِ نیایشِ عاشقان
"گفتم: چرا عبادت می‌خواهی؟
گفت: تا بدانم چه کسی مرا می‌شناسد"
(تذکرة‌الاولیا)
۴. نیازمندیِ بی‌نیاز
"بی‌نیاز است، ولی عاشقِ نیاز است
این چه اسراری است که در این راز است؟"
(دیوان عطار)
۵. تجلیِ غیبِ بینیازی در عرفان عملی
سالک باید به بینیازی برسد
اما بی‌نیاز از غیرِ حق شود
نه بی‌نیاز از خودِ حق
جدول سیرِ عرفانی:
مراحلنیازبی‌نیازی
ابتدانیاز به دنیا-
میانهنیاز به آخرت-
نهایت-بی‌نیاز از غیر
اوجنیازِ عاشقانه به حقبی‌نیازِ عارفانه
فرجام سخن:
"غیبِ بی‌نیاز، آن گنجِ نهان
که نیازِ عاشقانش شد امان
هر که بی‌نیاز گشت از خلقِ خویش
نیازمندِ جمالِ حق شد بیش"
این مفهوم نشان می‌دهد که حقیقتِ بینیازی الهی در عینِ مطلق بودن، با نیازِ عاشقانه به مخلوقات درآمیخته است. عطار این پارادوکس را به زیبایی در قالبِ عشق الهی بیان می‌کند که هم بی‌نیاز است و هم مشتاقِ عشقِ بندگان.